Irlandiô

Éire Irlandiô Fana Herb Mòtto: – Òficjalny jãzëk irlandzczi anielsczi Stolëca Dublin Fòrma państwa repùblika Wiéchrzëzna % wòdë 70 273 km² 2,0% Lëdztwò (2017) 5 011 102 Dëtk Eùro (EUR) Czasowô cona UTC +0 Nôrodné swiãto 17 strëmiannika Himn „Amhrán na bhFiann” Kòd IE Internet .ie Telefón +353

Irlandiô – państwò w zôpadny Eùropie, nôleżącé do Eùropejsczi Ùnie. Zajimô piãc szóstich òstrowù ò ti sami pòzwie. Grańczi leno z Nordowô Irlandiô, chtërna je dzélã Zjednónégò Królestwa. Stolëcą i nôwikszim gardã je Dublin.

Geògrafiô

Pòłożenié

Leżi w zôpadny Eùropie, na òstrowie Irlandiô. Òtôczô ją Atlanticczi Òcean (Celticczé Mòrze na pôłnim, Irlandzczé Mòrze na pòrénkù).

Wiéchrzëzna

• całownô: 70,273 km²
• wiéchrzëzna lądu: 68,883 km²
• wiéchrzëzna wòdów: 1,390 km²
• môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 121.

Lądowé grańce

• òglowô długòsc wszëtczich grańców: 443 km
• państwa, z jaczima mô grańce: Wiôlgô Britaniô (Repùblika Irlandie grańczi leno z Nordową Irlandią, chtërna je dzélã Zjednónégò Królestwa).

Brzegòwô liniô

1,448 km

Klimat

Klimat ùmiarkòwóny nadmòrsczi, pòd wpłiwã Nordowòatlanticczégò Prądu. Łagódné zëmë, dosc chłodno òb lato. Czãsté ùblónowienié, znacznô serosc lëftu.

Ùsztôłcenié terenu

Mòrsczé klifë nad Atlanticczim Òceanã

Centralnô równizna òbrëmiónô dosc niewësoczima górama; przez òstrów bieżi czile spłôwnëch rzék. Mòrsczé klifë na zôpadnym ùbrzégù.

Wësokòsc terenu

Fizycznô kôrta Irlandii

• strzédnô wësokòsc: 118 m. n.r.m.
• nôniższô wësokòsc: 0 m. n.r.m. (Atlanticczi Òcean)
• nôwëższi czëp: 1,041 m. n.r.m. (Carrauntoohil / Corrán Tuathail)

Gruńtë wedle ùżiwaniô

• rolné gruńtë 66,1 % (w tim 15,4 % òrnëch gruńtów)
• lasë 10,9% (wôrtoscë szacowóné na 2011)

Lëdze i spòlëzna

Pòpùlacjô

• wielëna lëdztwa: 5,011,102 (wôrtosc szacowónô na lëpińc 2017)
• môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 121.

Etniczné karna

Irlandczicë 82,2% (w 2016)

Jãzëczi

Procent lëdzy, jaczi w codniowim żëcym pòsługùją sã irlandzczim jãzëkã

Òglowò ùżiwónym jãzëkã je anielsczi, 94% pòpulacje òkresliwô gò jakò swój rodny jãzëk. 11% lëdzy pòdôwô, że jich rodnym jãzëkã je irlandzczi. Irlandzczi dominëje w dzélu państwa pòzéwónym Gaeltacht, w jaczim mieszkô 96,628 lëdzy.

Religijné karna

katolëcë 78.3%, Kóscół Irlandie (anglikańsczi) 2.7%, prawòsławié 1.3%, mùzułmanie 1.3%,

Ùrbanizacjô

• mieskô pòpùlacjô: 63.8%
• wikszé miesczé westrzódczi: Dublin (stolëca) – 1,173,179 mieszkańców; Cork – 125,622 mieszkańców.

Pòliticzny system

• òficjalnô pòzwa: Irlandiô (irl. Éire)
• pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika
• stolëca: Dublin
• czasowô cona: UTC 0
• państwowé swiãto: 17 strëmiannika – Dzéń sw. Patrika
• nôrodny himn: „Amhrán na bhFiann” (Żôłnérskô spiéwa)

Wëkònôwczô władza

• pezydent Michael D. Higgins (òd 11 lëstopadnika 2011)
• premier Leo Varadkar (òd 14 czerwińca 2017)

Ùstawòdôwczô władza

Dwùjizbowi parlament, w skłôd jaczégò wchôdô niższô jizba Dáil Éireann (Zéńdzenié Irlandie, 158 nôleżników na piãcolatną kadencjã) i wëższô jizba Seanad Éireann (Senat Irlandie, 60 nôleżników).

Historiô

Pierszé znôné szlachë wnożënë na môlach Irlandii szacowané są na 8000 p.n.e. i bëłë to przecążczi jachtôrzów z eùropejsczégò kòntinentu. Zaostałoscą pò tëch ludach są serie grobniców (np. Newgrange). Òd V wiekù òstrów béł chrystianizowóni przez swiãtégò Patrika. W VIII wiekù zaczął sã nôbiég wikingów, jaczi w 1014 w kùńcu òstôł òdparti przez armiã króla Briana Zuchternégò.

Òd 1169 zaczãłë sã anielsczé wëkùstrzënczi, zaczinającë wielelatné òbsadzenié òstrowa. W tim cządzé òdbëłë sã zwielono różné pòwstania i wòjnë procëm Anielczików. Kùńc anielsczégò panowaniô miôł plac dopiérze na pòczątkù XX stalatégò. W tim cządze pòwstôł pierszi irlandzczi rząd z Éamonã de Valerą w przódkù, co sprawiło początk irlandzczi domôcy wòjnë.

W 1955 rokù Irlandiô stała sã nôleżnikã ONZ, w 1973 wstąpiła do Eùropejsczi Wspólnotë.

Bibliografiô

• Irlandiô w „The World Factbook”