Serbiô

Република Србија Republika Srbija Serbskô Fana Herb Mòtto: (serb.) Само слога Србина спасава/Samo sloga Srbina spasava Òficjalny jãzëk Serbsczi Stolëca Belgrad Fòrma państwa repùblika Wiéchrzëzna % wòdë 88 499 km² 0,13% Lëdztwò (2016) 7 041 599 Dëtk serbsczi dinar (CSD) Czasowô cona UTC +1 Nôrodné swiãto Himn Боже правде / Bože Pravde Kòd SRB Internet .rs, .yu, .cs Telefón +381

Serbiô (téż Serbskô, serb. Србија / Srbija) – strzódlądowé państwò w pôłniowi Eùropie, na westrzédnëch Bałkanach. Òd nordë grańczi z Madżarską, òd nordowégò pòrénkù z Rumùnią, òd pôłniowégò pòrénkù z Bułgarią, na pôłnim z Albanią (greńca kòntrolowónô przez Kòsowò, jaczé Serbiô ùwôżô za swòje teritorium) i Nordową Macedonią, na zôpadze z Chòrwacją i Bòsnią, na pôłniowim zôpadze z Czôrnogórą.

Stolëcą Serbie je Belgrad, jeden òd nôstarszich i nôwikszich gardów w pôłniowòpòrénkòwi Eùropie. Serbiô mô dwie aùtonomiczné prowincje: Wojwodinã na nordze i Kòsowò i Metochiã na pôłnim. W 2008 rokù Kòsowò ògłosëło samòstójnotã òd Serbsczi, chtërny Serbiô nie ùznôwô.

Geògrafiô

Pòłożenié

Leżi w pôłniowi Eùropie, na westrzédnëch Bałkanach, pòmidzë Madżarską i Nordową Macedonią, ni mô przëstãpù do mòrza.

Wiéchrzëzna

Kôrta Serbie

• całownô: 88.499 km²
• môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 111.

Lądowé grańce

• òglowô długòsc wszëtczich grańców: 2.027 km
• państwa, z jaczima mô grańce: Albaniô 115 km (greńca kòntrolowónô przez Kòsowò), Bòsniô i Hercegòwina 302 km, Bùłgariô 318 km, Chòrwacjô 241 km, Madżarskô 151 km, Nordowô Macedoniô 221 km (159 km greńcë pòd kòntrolą Kòsowò), Czôrnogóra 203 km (79 km greńcë pòd kòntrolą Kòsowò), Rumùniô 476 km

Brzegòwô liniô

Serbiô je państwã strzódlądowim.

Klimat

Na nordze Serbii wastëje kòntinentalny klimat (z chłodną zëmą i gòrącym, mòkrim latã). W pòòstałim dzélu Serbie klimat kòntinentalny abò strzódzemnomòrsczi (dosc chłodno i baro snieżësto òb zëmã, gòrąco i sëchò òb lato i jeséń).

Ùsztôłcenié terenu

Fizycznô kôrta Serbie

Ùsztôłcenié terenu Serbie je baro teritorialno zróżnicowóné. Na nordze Serbie nalézemë òbrodné równiznë. Na pòrénkù kalkòwé górsczé rédżi i kòtlënë. Na pôłniowim pòrénkù stôré górë i pògórza.

Wësokòsc terenu

Nôwëższi czëp Serbie pòza Kòsòwã – Midżur (2,169 m n.r.m.)

• strzédnô wësokòsc: 442 m n.r.m.
• nôniższô wësokòsc: 35 m n.r.m. (rzéczi Dunaj i Timok)
• nôwëższi czëp:
  • ùwzglãdniającë Kòsowò: 2,656 m n.r.m. (Djeravica)
  • nôwëższi serbsczi czëp pòza Kòsòwã: 2,169 m n.r.m. (Midżur)

Gruńtë wedle ùżiwaniô

• rolné gruńtë 57,9 % (w tim 33,7% òrnëch gruńtów)
• lasë 31,6% (w 2011)

Lëdze i spòlëzna

Pòpùlacjô

• wielëna lëdztwa: 7 041 599 (wôrtoscë szacowóné na 2016, bez Kòsowò i Metohie)
• môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 98.

Etniczné karna

Serbòwie w nôrodnëch ruchnach

Serbòwie są nôwikszim etnicznym karnã w Serbie (83% mieszkańców, bez ùwzglãdnieniô Kòsowò i Metohie). Drëdżim co do wialgòscë karnã są Madżarzë. Madżarama je 3,9% mieszkańców Serbie (i 14,3% mieszkańców Wojwodinë). Wedle òglowégò spisënkù z 2011 rokù w Serbie (bez Kòsowò i Metohie) mieszkô 1 135 393 przedstôwców nôrodnëch miészëznów.

Jãzëczi

Òficjalnym jãzëkã je serbsczi w cyrilicznym pisënkù, rodny dlô 88% lëdztwa. Na òbéńdze gminów z wiôlgą lëczbą przedstôwców nôrodnëch miészëznów mògą bëc òficjalnô brëkòwóné miészëznowé jãzëczi. W westrzédny Serbie wnet wszëtczé gminë brëkùją òficjalnô leno serbsczi jãzëk. Jinszô sytuacjô je w prowincje Wojwodina, gdze òficjalny status dostałë téż madżarsczi, słowacczi, rumùńsczi, chòrwacczi i rusyńsczi jãzëk.

Religijné karna

Prawòsławnô katédra swiãtégò Sawë w Belgradze

Wedle òglowégò spisënkù z 2002 rokù w Serbie (bez Kòsowò i Metohie) mieszkô:

• prawòsławnëch — 6 371 584 (85,0 % lëdztwa),
• katolëków — 410 976 (5,5 % lëdztwa),
• mùzułmanów — 239 658 (3,2 % lëdztwa),
• protestantów — 80 837 (1,1 % lëdztwa).

Ùrbanizacjô

Belgrad – panorama

• mieskô pòpùlacjô: 56,1% (w 2018 r.)
• wikszé miesczé westrzódczi : Belgrad (stolëca) mô 1,389,000 mieszkańców (2018 r.), wiãcy jak 100 tës. mieszkańców mają téż Novi Sad, Niš, Kragujevac, Subotica. Nôwikszim gardã pòd kòntrolą Kòsowò je Prisztina (204 tës. mieszkańców w 2016).

Pòliticzny system

• òficjalnô pòzwa: Repùblika Serbiô (serb. Република Србија)
• pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika
• stolëca: Belgrad
• czasowô cona: UTC+1
• państwowé swiãto: 15 gromicznika (Dzéń Państwòwòscë)
• nôrodny himn: „Bože pravde” (Bòże Sprawiedlëwòtë)

Wëkònôwczô władza

• prezydent Aleksandar Vučić (òd 31 maja 2017)
• premier Ana Brnabić (òd 29 lëpińca 2017)

Ùstawòdôwczô władza

Władzã ùstawòdôwczą sprôwiô jednojizbòwi parlament – Nôrodné Zéńdzenié (serb.Narodna Skupština), jaczi skłôdô sã z 250 nôleżników wëbiérónëch na sztërëlatną kadencjã.

Bibliografiô

• Serbiô w „The World Factbook”