Prawòsławié

Prawòsławié (kalka z z grecczégò ὀρθοδοξία — dosłowno «prôwdzëwé naùczanié», «prôwdzëwé chwôlenié») — jeden òd głównëch czerënków chrzescëjaństwa, chtëren òstateczno wësztôłcył sã pò pòdzelenim jednolitégò chrzescyjańsczégò Kòscoła na wschòdny i zôpadny.

Prawòsławnô Cerkwiô ùznôwô sã za jediny, katolëcczi (pòwszechny) kòscół, chtërnégò założëcélã a głową jawi sã Jezës Christus. Naùczanié òpiérô sã na Swiãtëch Pismionach i Swiãti Tradicje, chtërnô òbjimô przede wszëtczim pòstanowienia pòwszechnëch sobòrów. Pòdstawòwim dogmaticznym dokùmeńtã Prawòsławiô jawi sã Nicejskò-kònstantinopòlsczi symbòl wiarë. Prawòsławnô Cerkwiô ùznôwô za swòjã całą historiã jedinégò Kòscoła do Wiôldżégò Rozłamù w 1054. Teologiô kòscoła sëgô apòstolsczich czasów (I st.). Prawòsławié nie ùznôwô niżódnëch rozsądzeniów sobòrów, chtërne bëłë zwòłané bez rzimsczi Kòscół ju pò rozłamie bënë chrzescëjaństwa.

Prawòsławné naùczanié, pòdobno jak katolëcczé, wëmieniwô na òglë sétmë sakrameńtów, ale nie je to w ti wierze dogmatã.

We wespółczasnym swiece do krajów, w chtërnëch prawòsławné mieszkańcowie są wiãkszoscą, słëchają: Biôłorëskô, Bùlgarskô, Czôrnogóra, Greckô, Grëzóńskô, Cyper, Nordowô Macedoniô, Mòłdawskô, Ruskô, Rumùńskô, Serbskô a Ùkrajina. Sama prawòsławnô Cerkwiô skłôdô sã zôs ze spòlëznë lokalnëch cerkwiów – aùtokefalicznëch i aùtonomicznëch. Kòżdô aùtokefalicznô Cerkwiô je czësto samòstójnô jeżlë jidze ò włôsné kanoniczné i administracyjné ùrządzenié. Aùtonomiczné cerkwie zanôlégają zôs òd jaczis aùtokefaliczny cerkwi.

W Pòlsce prawòsławné słëchają do Pòlsczégò Aùtokefalicznégò Prawòsławnégò Kòscoła.

Liturgiô

Nôwôżniészim òbrządkã w Prawòsławim je bizantińsczi òbrządk, ale dopùszcziwô sã téż jinszé. Liturgicznô doba zaczinô sã òb wieczór nôbòżeństwã nazéwónym wieczernia (òdpòwiednik katolëcczich niszpòrów). Liturgiczny dzéń kùńczi sã Eucharistią. Sama liturgiô skłôdô sã z trzech czãscë, jaczé zéwą sã Proskòmidiô, Liturgiô katechùmenów i Liturgiô wiérnëch.

Wëstãpùje czile pòrządków sprôwianiô liturgii:

Liturgiô sw. Jakùba – òdprôwiónô w dzéń sw. Jakùba i w pierszą niedzelã pò Jastrach;
Liturgiô sw. Jana Chrizostoma – zwëczajnô prawòsławnô liturgiô, jaką òdprôwiô sã przez wiãkszosc dni;
Liturgiô sw. Bazyla Wiôldżégò – ùżiwónô w niedzele Wiôldżégò Pòstu (òkróm Palmòwi Niedzelë), a téż we Wiôldżi Czwiôrtk, Wiôlgą Sobòtã, w Wilëjô Gòdów, wilëjô swiãta Pańsczégò Chrztu, dzéń sw. Bazyla Wiôldżégò (to je 1 stëcznika);
Liturgiô Przedtim Pòswiãconëch Darów – ùżiwónô na ògle w strzodã i piątk òbczas Wiôldżégò Pòstu.