Syrëjô

الجمهورية العربية السورية
al-Jumhūrīyah al-ʻArabīyah as-Sūrīyah

Arabskô Repùblika Syrëji (Syrëjô)

ò fanie	ò céchù
Mòtto: (وحدة ، حرية ، اشتراكية, Waḥdah, Ḥurrīyah, Ishtirākīyah) Unit, wòlnota, sosializm
Òficjalny jãzëk	arabsczi dial. syr.
Stolëca	Damaszk
Fòrma państwa	Półprezidentowô Repùblika
Przédnik kraju	Wakat
Szef kraju	premiéra Muhammad al-Baszir
Wiéchrzëzna  - całownô  - westrzódlądowe wòdë	87. na swiece 185.180 km² 1,1
Lëdztwò  - całkowita (2011)  - gãscëzna lëdzy	. na swiece 20.401.892 sztatur/km²
Dëtkòwô jednota	syrëjsczi funt (SYP)
Czasowô cona	UTC +2 do +3
Himn	Humat ad-dijar (Strażnicy Tatczëzny)
Kòd ISO 3166	SY
Jinternet	.sy
Telefónowi kòd	+963

Syrëjô je państwã w zôpadnej Azëji nad pòrenkowim Strzódzemném Mòrzem, czej je tu tragedia: od 2011 wojna domoca diktatora Assada i midzënarodno wojna od 2014 przecem ISIS, Tëreckô i jin. Syrëjô greńczë z państwama: Irak od pòrenku, Tëreckô od nordu, Jordan i Jizrael od półnio, Liban i Strzódzemné Mòrze od zopadu i tez w bleze Cyper na mòrzu. Stolecznym gardã je Damaszk. Nôwikszim gardã beło Aleppo, le pre wojną od 2011 rokù. Jine wiksze gardë Syrëji to Latakia, Homs i Hama.

Nôstarsze gardë Syrëji to m.jin. bełë Aleppo (od 7000 lat p.n.e), Damaszk (od 1700 lat p.n.e.) i Palmira (od 2000 lat p.n.e), bela tu tez Elamsko cywilizacejo 2500 lat p.n.e. i jin. od czadu neolitu. Od 36 r. p.n.e. Syrëjô beła rzimsczą prowinceją do 8. wieku noszi ery, czej tu islamscza dynasteja Ummayadów brekowala Damaszk jako stolecę. Le dzys ne garde baro zniczone przez wojnę i karno terroristiczne ISIS.

Lëdzë w Syrëjo to je baro wiela narodów i mieszizne od wiela tesąców lat: syrëjsczi Arabowie, Aramejczice, Kurdôwie, Tërkomanë, Assyrëjônie, Czerkasejônie, Palestinczice, Ormijônie, Grece, Żëdzë, Tërcë i jin. Lëdzë w Syreji beło 20.900.000 le pre wojną w 2011 rokù. Od 2011 diktator Assad zamordował baro wela lëdzë (ponad 2 miliony ledze zdżinęło lub ranione)), 5 milionów lëdzë ucékło z kraju żebë retac żëcé, 7,5 milionów ledze jest bezdodoma bënë kraju. Krom wojni domocej, jinne kraje tez atakuja Syreje, jako Terecko atakuje syrejczi Kurdistón na nordze Syreji w Kobane i Afrin; a Rusko, USA, Wiolgo Britanijo i jin atakuja ISIS i al Nusra w Syreji, Izrael atakuje Iran i Hizbollah w Syreji etd. Je to wiolgo humanitarno tragedia dla ledze syrejsczich od 2011.

W Syrëjo też je baro wiala dawni religijnech karnów od ponad tesąca lat: mùzelmanie (sunnice, szijice, Druze, alawice, salafice, i jin.), chrzescejanie (syrejsko-ortodoksejny kosceł, syrejcze-katoleccze kosceł, grecko-melchiccze mariawice, prezbeterianie i jin.), Mandejczice-gnosticë, Jazidice, żedze, agnosticë ë atejiscë. Swiãti Paweł beł w Syreji, rezował w Damaszku i Antiocheji z głoszeniém Ewanielëję, czej kole Damaszku ukozoł mu są Jezus. Nowiksze karno religijne to mùzelmanie sunnice. Od 2014 r. do Syrejo wmaszérowała z Iraku armia terroristicznego karna islamsczego [[ISIS i morduje, gwałce i torturuje ledze z jinnech religiji jako syrejczich Jazidiców, nicząc kulturę i wolnote w Iraku i Syreji.

Historëja

Pierszô krôjô w Syriji bëła Hebla, pierszô spomenującô w syrijsczim tekstu załómaniô do 2500 do 2400 BC. Pòzdze to bëła wiôlgô Rimskô krôjô, załómaniô w 64. C. z Pompeiją. Òstało pòd rëmską (bëzantinową) reglë. W 634-637 syrëji òstałë załóbóné Arabsczi. W 661 Damascë stało stórã kalifétu umajda, bãdze kùlturowi centrum islamsczégò svôta. Pò tim co Abázidë przesëniãté starnã do Bagdada w 750, Syrijô sã nalazłô na kùńcu muslimskégò svôta. W 877 TuLunidów przëłączony ji do Egiptë. W Syriji, egipsczé dinastë òstałë bëtné z mòngòlã, krzistôrzã ë bazantnama. To doprowôdzy do depùlacëji kraji ë jegò òbszcządzaniô. W 140-141, trupë Timura òstałë zapòjãté na severną syrijã, òstałë opljaczoné ë zabëté zbożérników Aleppo, Hamë, Homes ë Damascë. W roce 1917 Sërijô pòłączëła sã do òtemskégò Imperiji. W roce 1821 Syrijô òbstojowónô od egyptskëch krãżków Muhameda Alija, równak z dôwaniô wcësniãcô Eùropejskëch mòców ë òbùtnosti môlowégò pòłożeniô, krãżka mùszła bëc rëmniãté z Ssyrijë do Tùr Kùńc 19. stoletów zôstôł nacionalnô ùzwikszenié, jaczé doprowôdzy do sparłãczeniô z Zôpadną kùlturą; Syrëjô òsta znowa rozbùdowónô pòliticzno ë òbszcządkòwi (òbszczãdzanié Kanala Suez doprowôdzy do tegò)

Kòlonijsczi czas

Pod Dopasã Verzajlënów, tùrecczé swòjiznë na Blizym Pòrénkù òstałë pòdóné francësczi-Britansczi mandate, w skòntacëji z Dopasã Sykes-Picot a z 1916. W bùtnu 1920 Nôrodny Kongres procëmôł nezavisnoscã Wiôlgòs ëji. Francëjô ë Wiôlgô Britanika pòdôłë Blizy Pòrénk, z jaczim òstôł kraj Wiôlgòsëji ë Libana do Francëji.

W zélu 1920, francësczi dôł wiôldżą syrëjã. Wiôlgô Libanona òsta rozdzélonô. Òstôłô syrëjô òstała rozdzélonô pò religijsczëch kriterëjach do cztery môłëch stónów: Damaszka, Aleppo, Latakëjô ë Jabał ad- Duruz. 1925 Damaskùs ë Aleppo òstałë sparłãczoné do stónu Syrëji. W 1936 òstôł pòdpisóny dołączenié, chtëren pòmôgô Francusëjã dodac syrëji fùl nezavisnost (nie òstôł ratifikòwóny przez Francusëjã). W 1920 syrëjô òstała pòd pòłożeniém Wichiji.

Chùtczi bãdze wicy historëji!

Galerejo

• 
  Ummajadczi meczet w Damaszku
• 
  Tetrapilon w Palmirze, zniczony w 2014 przez ISIS
• 
  Katedra Mariawitów sw. Elijôsza w Aleppo
• 
  Rzeka Barada w Damaszku
• 
  Aleppo w noc
• 
  Citadelo w Aleppo w 2010 r, dzys zniczona
• 
  Rzimsczi teatr w Bosra
• 
  Lew bôżeny Al-Lat w Palmirze, dzys zniczony
• 
  Opera w Damaszku
• 
  Góry kól Palmiry
• 
  Rzeka Queik w Aleppo
• 
  Rotesz w Aleppo w 2009 r, dzys zniczone
• 
  Damaszkòwô róża
• 
  Deser Booza w Damaszku
• 
  Oliwczowe medłô z Aleppo

Bùtnowé lënczi

Commons

Òbôcz galerëjã na Wikimedia Commons:
Syrëjô

• Syria World Factbook