Aleksander Majkòwsczi
Aleksander Majkòwsczi (pòl. Aleksander Majkowski) (1876-1938), doktor, kaszëbsczi pisôrz, dzejôrz i wëdôwca, aùtora nôwikszi kaszëbsczi pòwiesce „Żëcé i przigòdë Remùsa”.
Aleksander Majkòwsczi na swiat przëszedł 17 lëpińca 1876 r. w Kòscérzënie w gbùrsczi familii Jana i Józefinë z Basków. Dzãka stipendium przëznónémù przez Towarzëstwò Nôùkòwi Pòmòcë mógł ùczëc sã w kòscérsczim progimnazjum i w chòjnicczim gimnazjum. Òb czas ùczbë w gimnazjum przënôlégôł do filomacczégò karna „Mickiewicz”, gdze miôł leżnosc zapòznac sã z pòlską historią i pismienizną. W 1895 r. zdôł matùrã, pò czim wrócył do swòji domôcy Kòscérzënë.
W 1897 r. zaczął sztudérowac medicynã w Berlinie. Jakno sztudéra w 1899 r. wëdôł we Gduńskù szpòrtowną pòwiôstkã pòd titlã „Jak w Koscérznie koscelnygo obrele abo Pięc kawalerów a jedna jedyno brutka”. Dokôz nen przerobiony òstôł pózni na òbrôzk na binã „Strache i zrękovjine”. W rokù 1900 przeniósł sã do leżący na dôwnëch słowiańsczich zemiach Grifii. Òstôł òn równak z henëtnégò ùniwersytetù ùsëniãti w gromicznikù 1901 r. za to, że przenôlégôł do sztudérsczi òrganizacji „Adelphia”, co zachãcywa robiącëch tam pòlsczich cządowëch robòtników do biôtczi ò swòje prawa. Tedë Majkòwsczi przecygnął do Mònachium, gdze téż włącził sã w spòleczné, sztudérsczé dzejanié. W 1902 r. stwòrził tam karno pòlsczich sztudérów ò mionie „Vistula”. W sztudérsczim cządze swòjegò żëwòta włącził sã w aktiwné spòleczné dzejanié.
Pò skùńczenim sztudérowaniégò medicynë wëjachôł do Zurichù, gdze napisôł doktorską disertacjã, chtërny témą bëłë badérowania krëwi skażony òłowiã. W séwnikù 1904 r. òstôł doktórã medicynë. Lékarską praktikã òdbéł we Gduńskù jakno asystent w szpitalu Nôswiãtszi Mariji Pannë. Òb czas swòji bëtnoscë we Gduńskù òstôł redaktorã pismiona „Gazeta Gdańska” i dodôwku do ni, chtëren zwôł sã „Drużba. Pismo dlö polscich Kaszubów”. Ju w pierszim jegò numrze przedstawił ùdbã swòjegò dzejaniégò dlô Kaszëb. Robòta Majkòwsczégò w „Gazecie Gdańskiej” dérowa równak leno do kùńcowégò dzéla 1905 r. Rok 1905 to dlô Majkòwsczégò téż czas wëdaniô tomikù jegò wiérztów „Spiewe i frantówci”.
Na zaczątkù 1906 r. przecygnął Majkòwsczi nazôd do Kòscérzënë, gdze òtemkł priwatną doktorską praktikã. W 1908 r. stwòrził jedno z nôwôżniészich pismionów w dzejach kaszëbsczi rësznotë, czëlë „Gryfa”. Cządnik nen miôł wiôldżi cësk na przińdny rozwój kaszëbsczi lëteraturë i spopularizowanié kaszëbsczi dëchòwi i materialny kùlturë. W 1909 r. Majkòwsczi òpublikòwôł w „Gryfie” articzel pòd titlã „Ruch młodokaszubski”, w chtërnym pisôł midzë jinszima, że młodô kaszëbskô jinteligencjô mô wprowôdzac swójsczé, kaszëbsczé elementë do òglowòpòlsczi kùlturë i miec starã ò nôrodną aktiwizacjã wszëtczich Kaszëbów. Równak w Kòscérzënie to nie szło i pò czile latach, pò dëtkòwëch jiwrach, czedë to òstałë mù wzãté i zlicytowóné zachë, òpùscył nen gard i pòd kùńc 1911 rokù zamieszkôł w Sopòce.
Do pòwstaniô kaszëbsczi òrganizacji nazwóny Towarzëstwã Młodokaszëbów doszło w zélnikù 1912 r. we Gduńskù. Sekretarzã ji òstôł prawie doktór Majkòwsczi. Jesz jinszim gónã, na jaczim dzejôł, bëłô Kaszëbsko-Pòmòrsczé Muzeum, chtërné pòwstało w Sopòce w 1913 r. i dzejało tam do 1914 r. Béł to bëlny ôrt rozkòscérzaniô kaszëbiznë midzë lëdzama z bùtna ti zemi. Òkróm tegò, w 1913 r. Majkòwsczi wëdôł „Zdroje Raduni. Przewodnik po tak zw. Szwajcarii Kaszubskiej”.
W 1914 rokù Majkòwsczi, jakno doktór, òstôł wzãti do niemiecczégò wòjska i nalôzł sã m.jin. na frontach we Francji i Rumunii. Po wòjnie òsta mù swòjégò zortu lëterackô pamiątka - napisóny pò pòlskù „Pamiętnik z wojny europejskiej roku 1914”, wëdóny dopiérkù w 2000 r.
Czej pierszô swiatowô wòjna mia sã ju niedługò skùńczëc, wrócył Majkòwsczi do Sopòtu. Zôs pò skùńczenim wòjnë włącził sã aktiwno w przëłączenié jak nôwikszégò dzéla kaszëbsczi zemi do Pòlsczi. Rëchtowôł òn m.jin. próbã zbrojnégò pòwstaniégò, do jaczégò równak nie doszło. W 1920 r. jakno półkòwnik pòlsczégò wòjska béł nôleżnikã Graniczny Kòmisji, chtërna wëznôcza nową grańcã midzë Pòlską a Miemcama. Na zaczątkù lat 20-tëch béł przédnikã Radë Pòmòrsczi w Grëdządzu, dzãka chtërny pòwstałë tedë m.jin. Teatr Pòlsczi w Toruniu i Towarzëstwò Pòmòrsczich Artistów.
Z wiôlgą zmianą w żëcym A. Majkòwsczégò sparłãczony béł rok 1921. Tej to prawie przecygnął òn do Kartuz i òżenił sã. Białką jegò òsta Aleksandra z Kòmòrowsczich hrabinô Starzińskô. Dzecama jich bëlë: Damroka, Mestwin, Barbara i Witosława.
Pò skùńczenim wòjnë Majkòwsczi wrócył do warkù doktóra. Òkróm tegò zaczął na nowò wëdôwac „Gryfa”. Pò jegò ùpôdkù òstôł redaktorã wëchôdającégò w Kòscérzënie pismiona „Pomorzanin”. Zôs w 1925 r. jesz rôz wrócył do swòji deji, bë na nowò wëdôwac „Gryfa”. Pismiono to (chtërné wëszło tedë blós w jednym numrze) ni mògło równak nalezc zrozmieniô westrzód spòlëznë, do jaczi bëło sczerowóné.
Tedë Majkòwsczi barżi ògrańcziwôł swój ùdzél w spòleznowym a pòliticznym dzejanim, „zasziwôł sã” w swòjim kartësczim dodómie zwónym „Eremã” i zajimôł sã swòją lëteracką, kaszëbską robòtą. W 1929 r., czej pòwstało Regionalné Zrzeszenié Kaszëbów, Majkòwsczi òstôł jegò przédnikã. Wespółdzejôł téż z czile cządnikama. Pisôł téż m.jin. do „Zrzeszë Kaszëbsczi”.
Pòd kùńc żëcégò skùńcził kùreszce Majkòwsczi pisac swój nôwikszi dokôz, chtëren na wiedno zagwësnił mù pòczestny môl w dzejach całi kaszëbsczi pismieniznë, czëlë „Żëce i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji”. Nie dożdôł sã równak wëdaniô wszëtczich dzélów ny pòwiescë, chtërné òdbëło sã dopiérze pòd kùńc 1938 r. Tak samò wëzdrza sprawa z wëdanim jinszégò wôżnégò dokôzu A. Majkòwsczégò, czëlë Historii Kaszubów. Ùkôza sã òna ju pò smiercë pisôrza, òb lato 1938 r. Z kaszëbsczégò "Żëcé i przigodë Remusa" przedolmacził na pòlsczi Lech Bądkòwsczi. Niejedne jegò usôdzczi bëłë dolmaczoné na czesczi.
Jesz za żëcégò òdznaczony bëł Majkòwsczi Òficersczim Krziżã Òrdera Òdrodzeniegò Pòlsczi, Złotim Krziżã Zasłëdżi [1] i Strzébrznym Wawrzinã Akademicczim Pòlsczi Akademii Lëteratùrë. Ale dopiérkù dosc długò pò jego smiercë ùkazałë sã pòstãpné dokôzë ùtwórcë. W 1973 r. wëszła napisónô pò pòlskù (i nie dokùńczonô) pòwiesc pòd titlã „Pomorzanie”, zôs trzë lata pózni ùkôzôł sã trzëaktowi òbrôz na binã „Strachë i zrękovjinë. Frantówka w trzech aktach”.
A. Majkòwsczi ùmarł w szpitalu w Gdini 10 gromicznika 1938 r. Na jegò trëmie bëła pòłożonô kaszëbskô stanica (czôrny Grif na złotim spòdli). Chòc chcôł bëc pòchòwóny w żukòwsczim kòscele, tej równak pògrzebóny òstôł na smãtôrzu w Kartuzach. Pògrzéb jegò béł wiôlgą manifestacją i leżnoscą dlô òkôzaniô tczë dlô jegò dzejaniégò na kaszëbsczim gónie, jaczé wëpełniło mu wnetka całé żëcé.
Ùsôdztwò (wëjimczi)
[edicëjô | editëjë zdrój]- Pamiętnik z wojny europejskiej roku 1914 (Tadeusz Linkner), Wejherowo : Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie ; Pelplin : Wydawn. Diecezji Pelplińskiej "Bernardinum", 2000.
- Żëcé i przigodë Remusa. Zvjercadło kaszubskji, Toruń 1938, Pòwiesc w internece w kaszëbsczim pisenkù z lat 30. XX stalata
Lëteratura
[edicëjô | editëjë zdrój]- Józef Bòrzëszkòwsczi, Aleksander Majkowski (1876-1938). Biografia historyczna, Gduńsk: Kaszëbsczi Institut; Wejrowò: Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Runitwë ë Mùzyczi, 2000.
- J. Borzyszkowski, J. Mordawski, J. Treder: Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów; J. Bòrzëszkòwsczi, J. Mòrdawsczi, J. Tréder: Historia, geògrafia, jãzëk i pismienizna Kaszëbów, Wëdowizna M. Rôżok przë wespółrobòce z Institutã Kaszëbsczim, Gduńsk 1999.
- G. Stone, Slav outposts in Central European history : the Wends, Sorbs and Kashubs, London, UK : Bloomsbury Academic, an imprint of Bloomsbury Publishing Plc, 2016, s. 287.
