Zwëczajnô jedlëna
Zwëczajnô jedlëna (Abies alba Mill.) – wiedno zeloné drzéwiã z rodzëznë sosnowatëch (Pinaceae).
Mòrfòlogiô
[edicëjô | editëjë zdrój]Jedlëna to je drzewò:
- wësoczé kòle 50 métrów,
- piéń grëbi, przemiara ù stôrich drzew nawetka do 3 métrów,
- kòróna ù młodëch drzew kùżlowatô, ù stôrëch splëszczonô,
- kòra głôdkô, cemnoszarô, ù starëch drzew łëzgòwatô, pòpãkanô,
- jigłë długòscë 1 – 3 cm, tãpò zaòkrągloné na kùńcach, wiéchrznô strona cemnozelonô, dolnô pòkrëtô dwùma biôłima sztrépama nôlotu wòskù,
- szëszczi kòle 15 cm długòscë ë przemiara 3 – 5 cm, stojącé na gałãzë; czej dozdrzénieją, rozpôdają sã, òstôwô blós òs szëszczi.
- żëjë do 500 lat.
Ekòlogiô
[edicëjô | editëjë zdrój]Jedlëna mô wiôldżé wëmôgania co do mòkrzëznë lëftu ë zemii. Je baro czëłô na zaczapanié lëftu ë téż na nisczé ceplëznë. Je to roscëna léczniczô, ùżiwónô przë reùmaticznëch bòleniach ë inhalacjach w stónach zapôliwnëch gardła ë òskrzelów.
Wëstãpòwanié
[edicëjô | editëjë zdrój]Rosce w górach pôłniowi ë westrzédni Eùropë, na wësokòscë 400 – 1000 métrów n. p. m., w rozmajitëch karnach lesnych (lasë jedlënowò – danowé abò lasë jadlënowò – bùkòwé).
Na Kaszëbë òna trafia w pierszi pòłowie XIX wiekù. Jedlënowé semiona przëwiezlë tu m.jin. z Sudetów. Do dzysô z nëch XIX-wiekòwëch òbsadzeniów wiele nie òstało. Dzél ju spùscëlë. Na Kaszëbach nôwiãcy rosce tich jedlënów w bëtowsczim pòwiece, òsoblëwie w nadlesyństwie Òsësznica. Tu je mòżno òbzerac taczé, co są wiãcy jak 130 lat stôré, i taczi, co zaczãłë żëcé dopiérze 2–3 lata temù.
Òchrona
[edicëjô | editëjë zdrój]W Pòlsce ten ôrt drzewów je chroniony w rozmajitëch rezerwatach nôtërë. Są to m.in.:
- Rezerwat Nôtërë Błogie(pl)
- Rezerwat Nôtërë Jaźwiny(pl)
- Rezerwat Nôtërë Jabłecznik(pl)
- Rezerwat Nôtërë Jamno(pl)
- Rezerwat Nôtërë Jedlina(pl)
- Rezerwat Nôtërë Jeleń(pl)
- Rezerwat Nôtërë Jodłowice(pl)
- Rezerwat Nôtërë Jodły Karnieszewickie(pl)
- Rezerwat Nôtërë Jodły Ostrzeszowskie(pl)
- Rezerwat Nôtërë Jodły Łaskie(pl)
- Rezerwat Nôtërë Kaliszak(pl)
- Rezerwat Nôtërë Kamień Michniowski(pl)
- Rezerwat Nôtërë Kozie Kąty(pl)
- Rezerwat Nôtërë Kruszewiec(pl)
- Rezerwat Nôtërë Lasek Kurowski(pl)
- Rezerwat Nôtërë Majówka(pl)
- Rezerwat Nôtërë Mokry Las(pl)
- Rezerwat Nôtërë Murowaniec(pl)
- Rezerwat Nôtërë Natalin(pl)
- Rezerwat Nôtërë Nowa Wieś(pl)
- Rezerwat Nôtërë Szklarnia(pl)
- Rezerwat Nôtërë Twarda(pl)
- Rezerwat Nôtërë Wojsławice(pl)
- Rezerwat Nôtërë Wrząca(pl)
- Rezerwat Nôtërë Zabrzeźnia(pl)
Bùtnowé lënczi
[edicëjô | editëjë zdrój]- Jodła pospolita (Abies alba Mill.) – charakterystyka, występowanie, wymagania, zastosowanie
- Jodła pospolita – charakterystyka hodowlana
- Jodła pospolita
Bibliografiô
[edicëjô | editëjë zdrój]- Jakub Mowszawicz, Przewodnik do oznaczania drzew i krzewów krajowych i aklimatyzowanych, Warszawa 1979.
- Bruno P. Kremer, Przewodnik. Drzewa i krzewy, Warszawa 1995