Las

Las — zajimô wiôldżi sztëk zemi, na chtërny roscą drzéwiãtã, krze roscënë i żëją tam zwierzãta.

Kòżdé drzewò skłôdô sã z: kòrzeniów, pnia, wietewków, lëstów i brzadu.

To dô ôrtë drzewów i krzów:

lëstowaté,
jiglënowé.

Drzewa lëstowaté gùbią lëstë na zëmã. Drzewa jiglënowé przez całi rok są zeloné ,jich jigłë òstôwają na wietewkach nawetka w zëmie. Drzewa lëstowaté to: dąb, bùk, wierzba, jarzëbina, grôbk, jasón, papla, wijąg, brzózczi. Drzewa jiglënowé to: dana, chójka, skòwrónk i jodła. Krze: leszczena, jeżëna, malëna, jałówc, kalëna, smarglëna. Malinczi roscënë: parpac, wrzos, mech, jagòda, bòrówka, zwóna, pòtrôwnica, grzëbë.

Szëchtë roscënów w lese:

rëda;
pòdscelënk (jiglëna, lëstë, wietewczi);
lasëzna (roscënë);
gajewizna (krze);
drzéwiãta (jiglënowé, lëstowaté).

Zwierzëna lasowô:

òwadë (mrówka, chrobôk, gòwniôrz, mùcha, przmiél, łasëca, mòra, pajk);
gadzënë (wieszczórka, padalc, żmijô);
ptôchë (słowik, dzëdzón, kùkùczka, sowa, cybaba, skórc);
sysczi (dzëk, jeleń, zaja, sarna, wilk, lës, jiglnik).

Grzëbë w najich lasach: brzezan, maslôk, peperlëszka, prôwdzëwk, ridz, ùzémk, pòmùrchel, pùtrus, bòrzón, gãsy grzib, pãpk.

Sistematicô

W zależnotë òd przejątich kriteriów lasë mòżna dzelëc na wiele spòsobów, np. biorąc pòd uwagã klimat i strefowi ùkład roslinoscë, lasë mòżna dzelëc na:

lasë strefë równikòwé,
lasë strefë pòdrównikòwé,
lasë sëchi strefë zwrotnikòwé,
lasë strefë pòdzwrotnikòwé,
lasë strefë ùmiarkòwané.

Z ùwadzi na jich skłôd i przenależnosc geograficzną mômë:

lasë jiglënowé,
lasë lëstowaté,
lasë mieszóné.

Z ùwadzi na zagòspòdarowanié lasów mòżna zróżnicowac je na:

lasë òchrónné,
lasë gòspòdarczé,
lasë òdroslowé.

Chòrobë lasu trza rozpatriwac w ùkładze dinamicznym jakim je ekosistem lesny.

Do chòrobòtwórczich i szkòdotwórczich czynników są zaliczóne:

abiotyczné czynniczi chòrobòwé
pòżarë lasów,
wyładowaniô elektriczné,
grôd,
wiater,
nisczi ceplëzna,
wesoczi ceplëzna,
niekòrzistné warunczi swietlné,
niekòrzistné warunczi wòdné,
kwasné deszcze
biotyczné czynniczi chòrobòwé
cëzożiwné òwadë,
cëzożiwné grzëbë.

Jak przënôlégò zachòwiwac sã w lese:

Nie niszczimë pòtrusów.
Nie cëskómë smieców.
Nie zbierómë grzëbów chtërnych nie znajesz.
Nie zbierómë malinczich grzëbów.
Nie zriwómë wietewków.
Nie trzôskùjemë.
Nie płoszimë zwierzënë.
Nie niszczimë ptôszich gniôzdów.

Literatura

J. Labudda „Zôrno mòwë”, D. Pioch "Kaszëbë Zemia i lëdze" E.Gołąbek, „Kaszëbsczi słowôrz normatywny".

To je blós ùzémk artikla. Rôczimë do jegò rozwicégò.