Lëtewsczi jãzëk
| Lietuvių kalba | |
|---|---|
| Òbsëga | Lëtwa, Pòlskô, Biôłorus, ë jinsze |
| Lëczba mówiącëch | kòl 4 milionów |
| Môl | - |
| Pòchodzeniowe régòwanié | Jindoeùropejsczé jãzëczi *Bôłto-słowiańsczé jãzëczi **Bôłtëcczé jãzëczi ***Ùkrajinsczi jãzëk |
| Alfabét | łacëzniany |
| Òficjalny sztatus | |
| Ùrzãdny jãzëk | Lëtwa, Pòlskô we gminié Puńsk/Punskas |
| Regùlowany òb | Kòmisëjô lëtewsczégò jãzëka |
| Kòdë jãzëka | |
| ISO 639-1 | lt |
| ISO 639-2 | lit |
| ISO 639-3 | lit |
| SIL | LIT |
Lëtewsczi jãzëk (lët. lietuvių kalba) - jãzëk z bôłtëcczégò karna jãzëków, chtërim gôdô kòl 4 mil. lëdzë w Lëtwié, zôpôdnéj Biôłorusé ë gminié Puńsk/Punskas w Pòlscé (Suwalsczina) ë Lëtwinji na emigracëji.
Lëtewsczi ùznôwôny je za nôbaréj archaiczny jãzëk jindoeùroejsczi.
Lëtewsczi ë łotewsczi nié są dlô sã zrozumiôłé.
Historëjô[edicëjô | editëjë zdrój]
Nôstôrszy tekst w lëtewszim to rãkòpjis mòdlëtw: Òjcze Nasz, Anielsczé pòzdrowienié (Ave Maria), ë Jô wiérzã w Bòga; z knéżczi „Tractatus sacerdotalis” z 1503.
Tekst zôpisôny w translëteracëji:
- Tewe musu kuris esi Dangwasu szwīskisi wardas tawa athaīki tawa karalistīa buki thawa wala kaīp dunguī theīp szamīaī. Duanu musu wisu dzenu dwaki mumus nu īr athlaīski mumus musu kalthes kaīp īr mes athliaīdzame musu kalczīemus nīewīaski musu szalanu, ale mus gīalbīaki nuagi wisa piktha amen.
- Swīeīka maria mīlistas pīlna dzewas su thawimī pagirtha thu tharpu matheru īr pagirthas gimis szīwata thawa īesus christus.
- Czīkīu īngi dzewa thīawa wisagalinczi darīthaīu dangaws ir szamīas ir ingi [sunu īa wīenothuri] iesu kristu sunu īa wīenathuri panu musu kurīs prasidīaīs esczi szwenthu dwasīu gimis isgi marias mergas kinthis pa panskwaīu pilatu iszpīalatas [uszczīestas] alba uszmusztas anth krīszaws numiris īr pakasthas nuszīngi [pī] pejluasnu, trīaczu dzenu kīalīsi īszgi numirusīu. Czīkīu ingi dwasīu szwenthu, szwenthu basznīczu krīkszczanīu – szwenthuīu Drawgisti athleīdzīmu grechu / kunu īsgi numirusiu kialiimu pa smerczi amszīw szīwanthu.[1]
Lëterackô wersëja lëtewsczégò zôczãłã pòwstôwac òd XVI stolaté. Czëdë pòjawiłë sã piérszé teksty w tym jãzëkù m. jin. Katechizm Martynasa Mažvydasa (piérszô knéga pò lëtewskù).
W 1629 w Wilnié Konstanty Szywrwid wëdôł piérszy słowôrz z lëtewsczim: trzëjjãzëczny lëtewskô-pòlskô-łacëzniany.
Do kùńca XVIII stolaté lëtewsczi bëł wiéjsczim jãzëkã ë pòmòcnym jãzëkã w Kòsclé. Bëł pòd wiôldzëmë wpłëwami białorusczégò ë pòlsczégò ë mòł baro szlachùjącą sytuacëjã jak dzysdniowy kaszëbsczi, abò biôłorusczi.
Dzysdniowi lëtewsczi ùstandardnił lëtewszci lingwista Jonas Jablonskis w 1901 ë 1919. Za pòdstawã wzął kòwnoską gwarã. Ùsunął pòlonizmë ë slawzimë z lëtewszczëznë.
Alfabét[edicëjô | editëjë zdrój]
| A a | Ą ą | B b | C c | Č č | D d | E e | Ę ę |
| Ė ė | F f | G g | H h | I i | Į į | Y y | J j |
| K k | L l | M m | N n | O o | P p | R r | S s |
| Š š | T t | U u | Ų ų | Ū ū | V v | Z z | Ž ž |
Lëterë ą ę į ų òznôczôją stôré nozalné zwãczi, chtëré dzysô wymwaiô sã jakò dłudżé mùńsczé samògòsczi. č š ž są czëtonë jak cz sz ż do kùńca XIX stolaté bëłë zôpisywônë jak w kaszëbsczim pò pòlskù, pòtim wprowôdzono tzw. husëtczi alfabét. Samògłùsczi ū į y òznaczają dłudżé u i i. Lëtera ė /e/ je szlachùjąca do miemiecczęgò e, a w niechtërëch kaszëbsczich dialektach jak ë.
Bùtnowé lënczi[edicëjô | editëjë zdrój]
Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.