Zwëczajnô jedlëna

Z Wikipedia
(Przeczerowóné z Jodlëna pòspòlëtô)
Zwëczajnô jedlëna
Pãd z szëszkama
Las jedlënowi, Czeskô
Abies alba

Zwëczajnô jedlëna (Abies alba Mill.) – wiedno zeloné drzéwiã z rodzëznë sosnowatëch (Pinaceae).

Mòrfòlogiô[edicëjô | editëjë zdrój]

Jedlëna to je drzewò:

  • wësoczé kòle 50 métrów,
  • piéń grëbi, przemiara ù stôrich drzew nawetka do 3 métrów,
  • kòróna ù młodëch drzew kùżlowatô, ù stôrëch splëszczonô,
  • kòra głôdkô, cemnoszarô, ù starëch drzew łëzgòwatô, pòpãkanô,
  • jigłë długòscë 1 – 3 cm, tãpò zaòkrągloné na kùńcach, wiéchrznô strona cemnozelonô, dolnô pòkrëtô dwùma biôłima sztrépama nôlotu wòskù,
  • szëszczi kòle 15 cm długòscë ë przemiara 3 – 5 cm, stojącé na gałãzë; czej dozdrzénieją, rozpôdają sã, òstôwô blós òs szëszczi.
  • żëjë do 500 lat.

Ekòlogiô[edicëjô | editëjë zdrój]

Jedlëna mô wiôldżé wëmôgania co do mòkrzëznë lëftu ë zemii. Je baro czëłô na zaczapanié lëftu ë téż na nisczé ceplëznë. Je to roscëna léczniczô, ùżiwónô przë reùmaticznëch bòleniach ë inhalacjach w stónach zapôliwnëch gardła ë òskrzelów.

Wëstãpòwanié[edicëjô | editëjë zdrój]

Rosce w górach pôłniowi ë westrzédni Eùropë, na wësokòscë 400 – 1000 métrów n. p. m., w rozmajitëch karnach lesnych (lasë jedlënowò – danowé abò lasë jadlënowò – bùkòwé).

Na Kaszëbë òna trafia w pierszi pòłowie XIX wiekù. Jedlënowé semiona przëwiezlë tu m.jin. z Sudetów. Do dzysô z nëch XIX-wiekòwëch òbsadzeniów wiele nie òstało. Dzél ju spùscëlë. Na Kaszëbach nôwiãcy rosce tich jedlënów w bëtowsczim pòwiece, òsoblëwie w nadlesyństwie Òsësznica. Tu je mòżno òbzerac taczé, co są wiãcy jak 130 lat stôré, i taczi, co zaczãłë żëcé dopiérze 2–3 lata temù.

Òchrona[edicëjô | editëjë zdrój]

W Pòlsce ten ôrt drzewów je chroniony w rozmajitëch rezerwatach nôtërë. Są to m.in.:

  • Rezerwat Nôtërë Błogie(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Jaźwiny(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Jabłecznik(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Jamno(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Jedlina(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Jeleń(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Jodłowice(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Jodły Karnieszewickie(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Jodły Ostrzeszowskie(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Jodły Łaskie(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Kaliszak(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Kamień Michniowski(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Kozie Kąty(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Kruszewiec(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Lasek Kurowski(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Majówka(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Mokry Las(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Murowaniec(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Natalin(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Nowa Wieś(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Szklarnia(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Twarda(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Wojsławice(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Wrząca(pl)
  • Rezerwat Nôtërë Zabrzeźnia(pl)

Bùtnowé lënczi[edicëjô | editëjë zdrój]

Bibliografiô[edicëjô | editëjë zdrój]

  • Jakub Mowszawicz, Przewodnik do oznaczania drzew i krzewów krajowych i aklimatyzowanych, Warszawa 1979.
  • Bruno P. Kremer, Przewodnik. Drzewa i krzewy, Warszawa 1995