Irlandiô

Z Wikipedia
(Przeczerowóné z Irlandëjô)
Éire
Irlandiô
Fana Irlandie
Fana
Herb Irlandie
Herb
Mòtto: –
Irlandiô na karce
Òficjalny jãzëk irlandzczi
anielsczi
Stolëca Dublin
Fòrma państwa repùblika
Wiéchrzëzna
% wòdë
70 273 km²
2,0%
Lëdztwò (2017) 5 011 102
Dëtk Eùro (EUR)
Czasowô cona UTC +0
Nôrodné swiãto 17 strëmiannika
Himn „Amhrán na bhFiann”
Kòd IE
Internet .ie
Telefón +353
Commons
Commons
Òbôcz galerëjã na Wikimedia Commons:
Irlandiô

Irlandiô – państwò w zôpadny Eùropie, nôleżącé do Eùropejsczi Ùnie. Zajimô piãc szóstich òstrowù ò ti sami pòzwie. Grańczi leno z Nordowô Irlandiô, chtërna je dzélã Zjednónégò Królestwa. Stolëcą i nôwikszim gardã je Dublin.

Geògrafiô[edicëjô | editëjë zdrój]

Pòłożenié[edicëjô | editëjë zdrój]

Leżi w zôpadny Eùropie, na òstrowie Irlandiô. Òtôczô ją Atlanticczi Òcean (Celticczé Mòrze na pôłnim, Irlandzczé Mòrze na pòrénkù).

Wiéchrzëzna[edicëjô | editëjë zdrój]

  • całownô: 70,273 km²
  • wiéchrzëzna lądu: 68,883 km²
  • wiéchrzëzna wòdów: 1,390 km²
  • môl na swiece wedle wiéchrzëznë: 121.

Lądowé grańce[edicëjô | editëjë zdrój]

  • òglowô długòsc wszëtczich grańców: 443 km
  • państwa, z jaczima mô grańce: Wiôlgô Britaniô (Repùblika Irlandie grańczi leno z Nordową Irlandią, chtërna je dzélã Zjednónégò Królestwa).

Brzegòwô liniô[edicëjô | editëjë zdrój]

1,448 km

Klimat[edicëjô | editëjë zdrój]

Klimat ùmiarkòwóny nadmòrsczi, pòd wpłiwã Nordowòatlanticczégò Prądu. Łagódné zëmë, dosc chłodno òb lato. Czãsté ùblónowienié, znacznô serosc lëftu.

Ùsztôłcenié terenu[edicëjô | editëjë zdrój]

Mòrsczé klifë nad Atlanticczim Òceanã

Centralnô równizna òbrëmiónô dosc niewësoczima górama; przez òstrów bieżi czile spłôwnëch rzék. Mòrsczé klifë na zôpadnym ùbrzégù.

Wësokòsc terenu[edicëjô | editëjë zdrój]

Fizycznô kôrta Irlandii
  • strzédnô wësokòsc: 118 m. n.r.m.
  • nôniższô wësokòsc: 0 m. n.r.m. (Atlanticczi Òcean)
  • nôwëższi czëp: 1,041 m. n.r.m. (Carrauntoohil / Corrán Tuathail)

Gruńtë wedle ùżiwaniô[edicëjô | editëjë zdrój]

  • rolné gruńtë 66,1 % (w tim 15,4 % òrnëch gruńtów)
  • lasë 10,9% (wôrtoscë szacowóné na 2011)

Lëdze i spòlëzna[edicëjô | editëjë zdrój]

Pòpùlacjô[edicëjô | editëjë zdrój]

  • wielëna lëdztwa: 5,011,102 (wôrtosc szacowónô na lëpińc 2017)
  • môl na swiece wedle wielënë lëdztwa: 121.

Etniczné karna[edicëjô | editëjë zdrój]

Irlandczicë 82,2% (w 2016)

Jãzëczi[edicëjô | editëjë zdrój]

Procent lëdzy, jaczi w codniowim żëcym pòsługùją sã irlandzczim jãzëkã

Òglowò ùżiwónym jãzëkã je anielsczi, 94% pòpulacje òkresliwô gò jakò swój rodny jãzëk. 11% lëdzy pòdôwô, że jich rodnym jãzëkã je irlandzczi. Irlandzczi dominëje w dzélu państwa pòzéwónym Gaeltacht, w jaczim mieszkô 96,628 lëdzy.

Religijné karna[edicëjô | editëjë zdrój]

katolëcë 78.3%, Kóscół Irlandie (anglikańsczi) 2.7%, prawòsławié 1.3%, mùzułmanie 1.3%,

Ùrbanizacjô[edicëjô | editëjë zdrój]

  • mieskô pòpùlacjô: 63.8%
  • wikszé miesczé westrzódczi: Dublin (stolëca) – 1,173,179 mieszkańców; Cork – 125,622 mieszkańców.

Pòliticzny system[edicëjô | editëjë zdrój]

  • òficjalnô pòzwa: Irlandiô (irl. Éire)
  • pòliticzny ùstôw: parlamentarnô repùblika
  • stolëca: Dublin
  • czasowô cona: UTC 0
  • państwowé swiãto: 17 strëmiannika – Dzéń sw. Patrika
  • nôrodny himn: „Amhrán na bhFiann” (Żôłnérskô spiéwa)

Wëkònôwczô władza[edicëjô | editëjë zdrój]

  • pezydent Michael D. Higgins (òd 11 lëstopadnika 2011)
  • premier Leo Varadkar (òd 14 czerwińca 2017)

Ùstawòdôwczô władza[edicëjô | editëjë zdrój]

Dwùjizbowi parlament, w skłôd jaczégò wchôdô niższô jizba Dáil Éireann (Zéńdzenié Irlandie, 158 nôleżników na piãcolatną kadencjã) i wëższô jizba Seanad Éireann (Senat Irlandie, 60 nôleżników).

Historiô[edicëjô | editëjë zdrój]

Pierszé znôné szlachë wnożënë na môlach Irlandii szacowané są na 8000 p.n.e. i bëłë to przecążczi jachtôrzów z eùropejsczégò kòntinentu. Zaostałoscą pò tëch ludach są serie grobniców (np. Newgrange). Òd V wiekù òstrów béł chrystianizowóni przez swiãtégò Patrika. W VIII wiekù zaczął sã nôbiég wikingów, jaczi w 1014 w kùńcu òstôł òdparti przez armiã króla Briana Zuchternégò.

Òd 1169 zaczãłë sã anielsczé wëkùstrzënczi, zaczinającë wielelatné òbsadzenié òstrowa. W tim cządzé òdbëłë sã zwielono różné pòwstania i wòjnë procëm Anielczików. Kùńc anielsczégò panowaniô miôł plac dopiérze na pòczątkù XX stalatégò. W tim cządze pòwstôł pierszi irlandzczi rząd z Éamonã de Valerą w przódkù, co sprawiło początk irlandzczi domôcy wòjnë.

W 1955 rokù Irlandiô stała sã nôleżnikã ONZ, w 1973 wstąpiła do Eùropejsczi Wspólnotë.

Bibliografiô[edicëjô | editëjë zdrój]

Państwa w Eùropie
Albańskô | Andorra | Aùstriô | Belgijskô | Biôłorus | Bòsnijô ë Hercegòwina | Bùlgarskô | Chòrwackô | Cyper | Czeskô Repùblika | Czôrnogóra | Dëńskô | Estóńskô | Fińskô | Francëjô | Greckô | Irlandëjô | Islandëjô | Italskô | Lëtewskô | Liechtenstein | Luksembùrskô | Łotewskô | Madżarskô | Malta | Miemieckô | Mòłdawskô | Mònakò | Néderlandzkô | Nordowô Macedoniô | Norweskô | Pòlskô | Pòrtugalskô | Rumùńskô | Ruskô | San Marino | Serbskô | Sloweńskô | Słowackô | Szpańskô | Szwajcarskô | Szwedzkô | Tëreckô | Ùkrajina | Watikan | Wiôlgô Britanijô
Zanôléżné teritoria: Alandsczé òstrowë | Farersczé òstrowë | Gibraltar | Grenlandzkô | Guernsey | Jersey | Man | Svalbard
Ògrańczoné ùznanié: Kòsowò | Pòdniéstrze


Państwa z Eùro
Państwa Gòspòdarczi i Walutowi Ùniji

Aùstriô | Belgijskô | Chòrwacją | Cyper | Estóńskô | Fińskô | Francëjô | Greckô | Irlandëjô | Italskô | Lëtewskô | Luksembùrskô | Łotewskô | Malta | Miemieckô | Néderlandzkô | Pòrtugalskô | Słowackô | Sloweńskô | Szpańskô

jine państwa: Andorra | Czôrnogóra | Kosowskô | Mònakò | San Marino | Watikan