Nôdgroda Nobla
Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.
.jpg)
Nôdgroda Nobla – wëróżnienié przëznôwóné za wiôldżé òsygniãca nôùkòwé lub lëteracczi, abò za zasłudżi dlô spòlëznë i lëdzy.
Nôdgroda je ùstanowionô òstatną wòlą szwédzczégò przerobnika i wënalôzcë dinamitu – Alfreda Nobela.
Historiô
[edicëjô | editëjë zdrój]Pierszô ùroczëstosc wrãczeniô ti nôdgrodë òdbëła sã w Królewsczi Mùzyczni Akademii w Sztokhòlmie w 1901 rokù. Òd 1902 rokù nôdgrodë są przëznôwóné przez króla Szwëcji.
Wskôzë
[edicëjô | editëjë zdrój]Kòżdi dobiwca dostôwô złoti medal i diplom, a téż wësoką dëtkòwą nôdgrodã, bë mógł dali robic w swòji wietwi nôùczi.
Òd 1901 rokù Nôdgroda Nobla je przëznôwónô w òbrëmiach:
- fizyczi,
- chemii,
- fizjologii abò medicynë
- lëteraturë
- Pòkòjowô Nôdgroda Nobla
- a òd 1968 rokù téż ekònomii.
Dobiwcë Nôdgrodë Nobla sparłãczeni z Kaszëbama (lëdã)
[edicëjô | editëjë zdrój]- Günter Grass - 1999 z lëteraturë
Pòlsczi dobiwcë Nôdgrodë Nobla
[edicëjô | editëjë zdrój]| Rok | Miono i nôzwëskò | Òbrëmié |
|---|---|---|
| 1903 | Maria Skłodowska-Curie | fizyka |
| 1905 | Henryk Sienkiewicz | lëteratura |
| 1911 | Maria Skłodowska-Curie | chemijô |
| 1924 | Władysław Reymont | lëteratura |
| 1980 | Czesław Miłosz | lëteratura |
| 1983 | Lech Wałęsa | pòkòjowô |
| 1995 | Józef Rotblat | pòkòjowô |
| 1996 | Wisława Szymborska | lëteratura |
| 2018 | Òlga Tokarczuk | lëteratura |
Czekawòstczi
[edicëjô | editëjë zdrój]Nômłodszi noblësta
[edicëjô | editëjë zdrój]- Malala Yousafzai: 17 lat stôrô, pòkòjowô nôdgroda
Nôstarszi noblësta
[edicëjô | editëjë zdrój]- Leonid Hurwicz: 90 lat stôri, ekònomijô
Wielokrotny noblëscë
[edicëjô | editëjë zdrój]- Maria Skłodowska-Curie: fizyka - 1903, chemijô - 1911
- Linus Pauling: chemijô - 1954, pòkòjowô - 1962
- John Bardeen: fizyka - 1956 ë 1972)
- Frederick Sanger: chemijô - 1958 ë 1980
Rodzënë noblëstów
[edicëjô | editëjë zdrój]Rodzeństwò
[edicëjô | editëjë zdrój]Jan Tinbergen [1](ekònomijô 1969) i jego młodszi brat Nikolaas Tinbergen [2] (medicyna 1973)
Małżeństwa
[edicëjô | editëjë zdrój]- Mariô Skłodowskô-Curie (chemijô 1911) i Pioter Curie [3] (fizyka 1903 – wspólno)
- Irène Joliot-Curie [4] i Frédéric Joliot-Curie [5](chemijô 1935 – wspólno)
- Gerty Cori [6] i Carl Cori [7] (medicyna 1947 – wspólno)
- Alva Myrdal [8] (pòkòjowô 1982) i Gunnar Myrdal [9](ekònomijô 1974)
- May-Britt Moser [10] i Edvard Moser [11](medicyna 2014 – wspólno)
Rodzëcë i dzecë
[edicëjô | editëjë zdrój]- Mariô Skłodowskô-Curie (matka), Pioter Curie (òjc) i Irène Joliot-Curie (córka)
- Joseph John Thomson' [12](òjc, fizyka 1906) i George Thomson [13] (syn, fizyka 1937)
- William Henry Bragg [14](òjc) i William Lawrence Bragg [15](syn, fizyka 1915 – wspólno)
- Niels Bohr [16](òjc, fizyka 1922) i Aage Niels Bohr [17](syn, fizyka 1975)
- Manne Siegbahn [18](òjc, fizyka 1924) i Kai Siegbahn [19](syn, fizyka 1981)
- Hans von Euler-Chelpin [20](òjc, chemijô 1929) i Ulf von Euler [21](syn, medicyna 1970)
- Arthur Kornberg [22] (òjc, medicyna 1959) i Roger D. Kornberg [23](syn, chemijô 2006)
Òbaczë téż
[edicëjô | editëjë zdrój]- Lësta dobiwców Nôdgrodë Nobla [24]
- Nôdgroda Ig Nobla [25]
- Nôdgroda Abela [26]
- Nôdgroda Turinga [27]
- Right Livelihood Award, zwônô alternatiwną Nôdgrodą Nobla [28]
- Nôdgroda Fùndacji na rzecz Pòlsczi Nôùczi, zwônô "Pòlsczim Noblã" [29]
Bùtnowé lënczi
[edicëjô | editëjë zdrój]- Òficjalnô starna Nôdgrodë Nobla [30]
- Dobiwcë Nôdgrodë Nobla w òbrëmim fizyczi [31]
- Dobiwcë Nôdgrodë Nobla w òbrëmim chemii [32]
- Dobiwcë Nôdgrodë Nobla w òbrëmim fizjologii abò medicynë [33]
- Dobiwcë Nôdgrodë Nobla w òbrëmim lëteraturë [34]
- Dobiwcë Pòkòjowi Nôdgrodë Nobla [35]
- Dobiwcë Nôdgrodë Nobla w òbrëmim ekònomii [36]