Slëmiéń

Z Wikipedia
Slëmiéń
Slëmiéń
Turkùsowi slëmiéń

Slëmiéń (Anguis fragilis) – to je wieszczórka z rodzëznë slëmiéniowatëch (Anguidae). Òn żëje m. jin. na Kaszëbach i je tu òbjimniãti dzélową òchrónią. Ta wieszczórka je bez nogów. Òn je we wikszim dzélu Éuropë, jaż pò Afrikã i Azjã. Jegò nordowô grańca przebiégô w Szwecje.

Ewòlucjô[edicëjô | editëjë zdrój]

Slëmiéń, jistno jak błotny żółw, je reliktową fòrmą, warającą òd trzecorzãdu. Tak jak wieszczórka żëwòródka, téż je jajeżëwòrodny.

Slëmiéń z krótka

Bùdowa cała[edicëjô | editëjë zdrój]

Slëmiéń nie przënôlégô do wiôldżich wieszczórków, mierzi kòle 40-45 cm ë do 50 cm długòtë. Dwie trzecy ti wôrtnotë zajimò ògón. Z pòdrzątkù na swój sztôłt slëmiénia czãsto mają za żnijã i bezmëslnô zabijaja. A òd żniji apartni sã òn tim, że mô słabò zaznaczoną szëjã. Głowa wëzdrzi jak zrosłô ze srąbã. Mô téż pòwieczi i òkrãgłi zdrzél, a nié jak żnija knôdni. Në i ni mô cykcaka na krzebce. Równak wiedno lepi òpasowac, bò kòl niejednëch cemniészich żnijów, téż tegò cykcaka ni ma widzec. Tej nawetka czej jesmë gwës na 100%, że przed nama leżi slëmiéń, lepi trzëmac sã wskôzë: nigdë nie tikôj czegòs, co ni mô nogów. Òn nie je tak ùwinny jak chòc le wieszczórka żëwòródka, ale za to je wikszi. Òne sã ùznôwóné za nôdłëżi żëjãcé wieszczórczi. W nôtërze mògã żëc nawetka do 15 lat. Slëmiéń m.in. żëje w lasach i mòże zakòpac sã np. pòd mëchã, pòd pniama drzéw, pòd wietwiama, w lëstach. Jegò żëcé je dosc krëjamné. Slëmiéń rëchô sã dosc pòmału, òn nie je chùtczi. Mòże dochadac nawetka do pół metra, ale trôfiają sã jesz wikszé. Spòdlëczną farwą slëmiénia je bruny w rozmajitëch tãczënach, òd jasnokawòwégò do cemnobrunégò z kòprowim łiskã. Na krzebce mòże miec czôrné pòdłùgòwaté lënie, jaczé cygną sã òd głowë do ògòna. Pëszny je tpzw. turkùsowi slëmiéń, chtëren na cemnym spòdlim przédnégò dzélu cała mô mòdré pónktë. Czej ùzdrzimë taczégò nadzwëkòwégò slëmiénia, mòżemë bëc gwës, że mô òn trzë lata, bò taczé mòdré znaczi na skòrze pòjawiają sã dopiérze ù starszich gadzënów.

Òkrãżé[edicëjô | editëjë zdrój]

Slëmiéń żëje w lasach. Zakòpiwô sã pòd mëchã, pòd pniama drzewów, pòd wietwiama i np. w lëstach. Jegò żëcé je dosc krëjamné. Je pòmalny w rëchach, nie je chùtczi ani skrãtny, a kò je òn rabùszny. Jak to je mòżno, że tak pòwólnô gadzëna cos schwôcy? To dlôte, że jachtëje na to, co je jesz barżi pòmalné jak òn: na wãdzëbôczi, smôrzcze, wije. Jé téż pajczi i pònarwë òwadów.

Fizjologiô[edicëjô | editëjë zdrój]

Slëmiéń je niegroznym zwierzã. Nie mòże nawetka ùgrëzc. Jegò jedurną òbarną przed ùstëgòwnikama je òdrzucënié ògóna. Taczi ògón wãgòrzi sã i zmili téj séj przesladownika, a slëmiéń je w sztãdze w tim czasu ùcec. Slëmiénie sã ùznôwóné za nôdłëżi żëjãcé wieszczórczi. W nôtërze mògã żëc nawetka do 15 lat. W kòpenhasczim zoò òn żił jaż 54 lata.

Zagrôżbë i òchróniô[edicëjô | editëjë zdrój]

Wszëtczé ôrtë gadzënòw w Pòlsce mają prawną òchróniã. To òznôczô, że nie je wòlno tëch zwierzãtów zabijac, renic ani trzëmac. Do chwôtaniégò tëch wieszczórków brëkòwnô je specjalnô zgòda z Regionalny Direkcji Òchronë Nôtërë. Slëmiéń, jak wszëtczé naje gadzënë, je ôrtã pòd akùrôtną òchrónią. Wcyg jesz wëstãpiwô dosc wielno. Gò mòże pòtkac w rozmajitëch òkrãżach. Zmianë, jaczé më, lëdzë, wprowadzywómë w najim òkrãżim, są dlô niegò zagrôżbą. Dlôte że je pòmalny i mało skrãtny, nie rozmieje samòstojno wińc z głãbszich wëkòpónëch dołów. Nie ùcékô téż (jak np. żnija) z drodżi przed jadącyma aùtołama. Groznô je tej dlô niegò corôz wikszô rësznota na drogach, téż tëch lasowëch, gruńtowëch.

Lëteratura[edicëjô | editëjë zdrój]

  • Encyklopedijô Pòwszechnô, red. B. Dãbińskô, Pòznań 2011.
  • Gadë na Kaszëbach: dodôwk do „Pòmeranii”, Gdùńsk 2016.
  • M. Młinarsczi Płazë i gadë w Pòlscë, Warszawa 1966.
  • Przewodnik do rozpoznawania roślin i zwierząt na wycieczce / tekst Ute E. Zimmer, Alfred Handel ; oprac. całości Wilhelm i Dorothee Eisenreich ; [przekł. Ewa Rachańska, Piotr Kreyser] Warszawa : Multico, 1996, s. 296.
  • J. Trepczyk: Słownik polsko-kaszubski, Gdańsk 1994, t. II, s. 4.
  • Bernard Zëchta. Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, Ossolineum, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1972, tom V, s. 72.