Padalc

Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.

To je blós ùzémk artikla. Rôczimë do jegò rozwicégò.

Padalc – gatënk wieszczórczi, tëli że bez nogów, z rodzëznë padalcowatich. Wëstãpowanié: wikszô czãsc Éuropë, jaż pò Afrikã i Azjã. Jegò nordowô grańca przebiégô w Szwecje.

Ewoluciô

Padalc, jistno jak błotny żółw, je reliktową fòrmą, warającą na niezmieniwny ôrt òd trzecorzãdu. I tak jak wieszczórka żëwòródka, téż je jajeżëwòrodny.

Bùdowa cała

Padalc pl:padalec de:padalec nie przënôleżi do wiôldżich wieszczórków, mierzi òkòlim 40-45 cm, òsągô do 50 cm dùgòscë. Dwie trzecy ti wôrtoscë zajimò ògón. Z pòdrzątkù na swój sztôłt padalca czãsto mają za żnijã i bezmëslnô zabijaja. A òd żniji apartni sã òn tim, że mô słabò zaznaczoną szëjã. Głowa wëzdrzi jak zrosłô ze srąbã. Mô téż pòwieczi i òkrãgłi zdrzél, a nié jak żnija pionowi. Në i ni ma cykcaka na krzebce. Równak wiedno lepi òpasowac, bò kòl niejednëch cemniészich żnijów, téż tegò cykcaka ni ma widzec. Tej nawetka czej jesmë gwës na 100%, że przed nama leżi padalc, lepi trzëmac sã wskôzë: nigdë nie tikôj czegòs, co ni ma nogów.

Nie je tak ùwinny jak chòc le żëwòródka, ale za to je wiãkszi. Mòże dochadac nawetka do pół metra, a samnica trôfiają sã jesz wikszé. Spòdlëczną farwą padalca je bruny w rozmajitëch tãczënach, òd jasnokawòwwégò do cemnobrunégò z kòprowim łiskã. Na krzebce mòże miec czôrné pòdłùgòwaté lënie, jaczé cygną sã òd głowë do ògòna. Pëszny je tpzw. padalc turkùswowi, chtëren na cemnym spòdlim przédnégò dzélu cała mô mòdré pónktë. Czej ùzdrzimë taczégò nadzwëkòwégò padalca, mòżemë bëc gwës, że mô òn trzë lata, bò taczé mòdré znaczi na skòrze pòjawiają sã dopiérze ù starszich gadów.

Strzodowiskò

Padalc żëje w lasach i zarostach. Zakòpiwô sã pòd mëchã, pòd pniama drzew, pòd wietwiama, w lëstach, kòzlënie. Jegò żëcé je dosc krëjamné. Je pòmalny w rëchach, nie je chùtczi ani ùwinny. A kò je òn drapieżny. Jak to mòżlëwé, że tak pòwólny gôd cos chwôcy? To dlôte, że jachtëje na to, co je jesz barżi pòmalné jak òn: na wãdzëbôczi, slëmiénie, wije. Jé téż pajczi i pònarwë òwadów.

Fizjologiô

Padalc je niegroznym zwierzãcã. Nie rozmieje nawetka ùgrëzc. Jegò jedurnym ôrtã òbronë przed ùstëgòwnikama je òdrzëcënié ògòna. Taczi ògón wãgòrzi sã i zmili téj séj przesladownika, a padalc je w sztãdze w tim czasu ùcec. Padalce sã ùznôwóné za nodłëżi żëjãcé wieszczórczi. W nôtërze mògã żëc nawetka do 15 lat. W kòpenhasczim zoo jeden samc żił jaż 54 lata.

Zagrôżbë i òchrona

Wszëtczé gatënczi gadòw w Pòlsce mają prawną òchronã. Òznôczô to, że nie je wòlno tëch zwierzãtów zabijac, renic ani trzëmac - tak żëwëch, jak i ùmartëch. Do chwôtaniégò wieszczórków brëkòwnô je specjalnô zgòda z Regionalny Direkcji Òchronë Nôtërë. Padalc en:padalec, jak wszëtczé naje gadë, je gatënkã pòd òstrą òchroną. Wcyg jesz wëstãpiwô dosc wielno. Mòżna gò pòtkac w rozmajitëch strzodowiskach, równalk zmianë, jaczé më, lëdzë, wprowadzywómë w najim òkrãżim, są dlô niegò zagrôżbą. Dlôte że je pòmalny i malo ùwinny, nie rozmieje samòstojno wińc z glãbszich wëkòpónëch dołów. Nie ùcékô téż (jak np. żnija) z drodżi przed jadącyma aùtołama. Groznô je tej dlô niegò corôz wiãkszô rësznota na drogach, téż tëch lasowëch, gruńtowëch.

Bibliografiô

M. Młinarsczi Płazë i gadë w Pòlscë, Warszawa 1966.
Gadë na Kaszëbach: dodôwk do „Pòmeranii”, Gdùńsk 2016.
Encyklopedijô Pòwszechnô, red. B. Dãbińskô, Pòznań 2011.