Pón Tadeùsz

Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.

Pón Tadeùsz (pòl. Pan Tadeusz) – epicczi pòémat Adama Mickiewicza.

Geneza pòwstaniô

Aùtorã dokôzu „Pón Tadeùsz to je ostatni najachùnk na Lëtwie. Szlacheckô historiô z rokù 1811 i 1812 w dwanôsce knégach wiérszã” je Adóm Mickiewicz. Jegò pierszé wëdanié ùkôzało sã w Pariżu w 1834 rokù. Dokôz skłôdô sã z 12 ksãgów pisónych wierztã trzënôstozgłoskòwim.

Dokôz nen pisół Mickiewicz z mëszlą ò wërwaniu sã òd sztridów w kòłach pòlsczi emigracje w Pariżu. Miôł òn téż bëc wënadgrodzënim pòétë za to, że nie biôtkòwôł sã w lëstopadnikòwim pòwstanim.

Jinszą wôżną przëczëną do napisaniô „Póna Tadeùsza” bëła cëszk za rodną Lëtwą, chtërną òpisół w „Jinwòkacji”: „Lëtwò! Tatczëzno mòja! të jes jak to zdrowié. Kùli cã trzeba trzëmac, nen leno sã dowié, Chto cã stracył. Dzys snôżosc twòjã w całi zdobie Widzã i òpisëjã, bò teskniã pò tobie”.

Òglowô zamkłosc

Całô akcëjô dokôzu mô môl na Lëtwie, we wsë Soplicowò w rokù 1811 i 1812. Przédnô mësla „Póna Tadeùsza” tikô tragëdnëch dzejów Jacka Soplëcë, chtëren pò latach przëchôdô w rodné starnë chòwające sã pòd pòstaceją ksãdza Robôka. Z nim parłãczi sã historëjô sztridu ò zómk, chtëren kùńczi sã najachùnkã na Soplicowò. W dokôzu mómë téż wątk miłotë Tadeùsza i Zosi. „Pón Tadeùsz” je téż pësznym òbrôzkã nôczôsny Pòlsczi szlachecczi. Pòéta ùkôziwô ji apartné klasë, chtërnë wëjinaczają sã bòkadnoscą: mómë tuwò Stolnika Horeszkã- przedstójnika aristokracëji, bùsznégò póna. Mómë téż szlachtã strzédnobògatą- są to Soplicowie ë parcanëch szlachcëców- Dobrzińsczich.

Dolmaczënczi

Wëdóny w 1834 rokù pòéma Adóma Mickiewicza dożdôł sã ju wëszi 50 dolmaczënków. Niedôwno dolmaczono „Póna Tadeùsza” na jãzëk kòrejańsczi – w 2005 rokù ë wietnamsczi- w rokù 2008, zôs na kaszëbsczi w 2012. Sprôwił to ùtwórca kaszëbsczi lëteraturë Stanisłôw Janke.

Wëdôwcą „Póna Tadeùsza” w kaszëbsczim jãzëkù je gduńskô Wëdôwizna Maszoperia Lëterackô wespół z Mùzeùm Pismieniznë ë Mùziczi Kaszëbskò- Pòmòrsczi w Wejrowie.

Film „Pón Tadeùsz”

W 1999 rokù na spòdlim pòematu pòwstôł film fabùlarny w reżisérie Andrzeja Wajdy.

We filmie wëstąpilë m.jin. :

Michał Żebrowski − Tadeùsz Soplica
Bogusław Linda − Jacek Soplica / ksądz Robôk
Daniel Olbrychski − Gerwazy Rębajło
Grażyna Szapołowska − Telimena
Andrzej Seweryn − Sędzia Soplica
Marek Kondrat − Hrabia
Alicja Bachleda-Curuś − Zosia
Krzysztof Kolberger − Adam Mickiewicz
Siergiej Szakurow − kpt. Nikita Rykow
Jerzy Bińczycki − Maciej Dobrzyński „Rózeczka”
Marian Kociniak − Protazy Baltazar Brzechalski
Jerzy Trela − Pòdkòmorzy
Jerzy Grałek − Wojski Hreczecha
Piotr Gąsowski − Rejent Bolesta
Andrzej Hudziak − Asesor
Marek Perepeczko − Maciej Dobrzyński „Chrzciciel”
Cezary Kosiński − Bartłomiej Dobrzyński „Brzytewka”
Władysław Kowalski − Jankiel

Mùzykã do filmù napisôł Wojciech Kilar.

Bibliografia

Stanisław Pigoń: „Pan Tadeusz”: wzrost, wielkość i sława. Studium literackie. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2001. ISBN 83-87893-50-1.
http://gdynia.naszemiasto.pl/artykul/kaszubski-pan-tadeusz-juz-za-tydzien,634020,artgal,t,id,tm.html