Adóm Mickiewicz

Adóm Bernat Mickewicz (ùr. 24 gòd 1798 w Nowògródkù, ùm. 26 lëst 1855 w Sztambùle) to bëł stolemny pòlskò-lëtewsczi pòéta, runita, pòliticzni dzejorz, ùtwórca "Póna Tadeùsza", "Dziadów", "Konrada Wallenroda", krimsczich sonetów etc.

Dzecné lata i młodosc

Adóm Bernat Mickewicz ùrodzył sã 24 gòdnika 1798 r., jakno drëdżi syn Barbarë i Mikòłaja Mickewiczów. Môl ùrodzeniô pòétë nie je pewny – mòże to bëc lëtewsczi Nowògródk abò òddaloné òd niegò ò 40 kilométrów Zaose. Adóm ùrodzył sã w niebògati szlachecczi rodzënie: jegò òjc robił w Nowògródkù jakno adwòkat, a mëma zajima sã dodomã. Mickewicz miôł sztërzech bracy: stôrszégò Frãcëszka i młodszich – Aleksandra, Jerzégò i Antóna. W 1812 ùmarł òjc knôpów, Mikòłôj Mickewicz. Òd 1807 r. Adóm ùcził sã w krézowi szkòle w Nowògródkù. Pò ji skùńczeniu, w séwnikù 1815 r., wëjachôł do Wilna, bë tam sztudérowac na ùniwersytece. Ni mògącë rechòwac na pòmòc familie, zaczął sã ùczëc w seminarium dlô szkólnëch, jaczé dôwało sztudéróm sztipendia, ale w przińdnoce zmùsziwałë do robòtë jakno szkólnëch. Òd trzecégò rokù sztudiów, na jeséń 1817 r., òstôł nôleżnikã krëjemnégò Towarzëstwa Filomatów – lubòtników wiédzë. Jegò przédnikã béł Tomôsz Zan. Czedë skùńcził sztudia, wëjachôł do Kòwna, gdze mùszôł robic jakno szkólny, równak nie lubił ti robòtë. Òb lato 1820 r.Mickewicz przeżił wiôlgą miłotã do Marilë Wereszczakównë, tedë ju brutczi grafa Wawrzińca Pùttkamera. Pòéta miôł bëté w ji domôcym majątkù w Tuhanowiczach i ùlubił jã dejowną miłotą. Òna równak w gromicznikù 1821 r. òżenia sã z aristokratą. Nieszczestlëwé wseczëcé do Marilë nalazło sã w wiérztach, m.jin. „Do M***” abò w IV dzélu "Dziadów”. Òb zymk 1822 r. ùkôzôł sã pierszi tom jegò wiérztów „Poezje”, w chtërnym nalazłë sã „Ballady i romanse”. Rok pózni wëdóny béł drëdżi tom „Poezji”, w skłôd chtërnégò weszłë pòétnô pòwiesc „Grażyna” ë dramatë : II i IV dzél „Dziadów”.

Sôdzô, zesłanié i emigracëjô

Wnetka pò tim pòéta òstôł zamkłi w sôdzë we Wilnie za dzejanié w krëjamnym Towarzëstwie Filomatów. Béł tam pół rokù, a pòtemù òstôł skôzóny na zesłanié głãbòk Rosëji. W rujanie 1824 r. òpùscył Lëtwã i nigdë ju do ni nie wrócył. W lëpińcu i zélnikù 1825 r.Mickewicz rézowôł pò Krimie. Brzadã ny rézë bëłë „Sonety krymskie”. Pòtemù wëjachôł do Mòskwë, gdze wëdôł „Sonety” (1826). Tam pòtkôł wiôldżégò rusczégò ùtwórcã, Aleksandra Pùszkina. Pòsobny rok pòéta bawił w Petersbùrgù, gdze w 1828 r. òstôł wëdóny dokôz „Konrad Wallenrod”. Pòtemù ùsôdzca bez dwa lata rézowôł pò Eùropie. Nôpiérwi wëjachôł do Niemców. Tam, w Weimarze, pòtkôł niemiecczégò ùtwórcã, Goethégò, chtëren mù dôł gãsé pióro i napisóną dlô niegò wiérztã. Dali zwanożił Szwajcarską, a pózni Jitalską. Òczarzony snôżim alpejsczim krôjmalënkã, napisôł wiérztë „Do ***”, „Na Alpach w Splügen”. Òb szesc miesãcy mieszkôł w Rzimie, òdwiedzył téż Neapòl, Pòmpeje, Sëcyliã, Asyż. Czedë wrócył do Rzimù, dowiedzôł sã ò wëbùchù Lëstopadnikòwégò Pòwstaniô, le w kùńcù w nim nie biôtkòwôł. Pòspół z Wiôlgą Emigracëją wëjachôł do Drezna. Tuwò ùsadzył III dzél „Dziadów”.

Żëcé w Pariżu

Pòsobnym dzélã rézë béł Pariż – przédny òstrzódk emigracëjnégò żëcégò Pòlôchów, dlô chtërnëch Mickewicz stôwô sã wiôldżim mòralnym aùtoritetã. Mëszlącë prawie ò domôkach, chtërny mùszëlë wëjachac z tatczëznë, napisôł w 1832 r. „Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego”. W lëpińcu 1834 r.òżenił sã z Celiną Szëmanowską, z chtërną miôł szesc dzôtków. Żeńba ta nie bëła szczestlëwô ani dlô pòétë, ani dlô jegò białczi. W tim samim r. ùkôzôł sã w Pariżu Pón Tadeùsz – nôwiãkszi pòeticczi dokôz Mickewicza. W 2012 r. dokôz wëszedł drëkã pò kaszëbskù w przełożënkù Stanisława Janke. W 1839 r. pòéta wëjachôł do Szwarcarie, dze robił jakno profesór łacyńsczi lëteraturë na ùniwersytece w Lozannie. Tã pòwstôwają slédné wiérztë Mickewicza – tzw. liriczi lozańsczé. Tej wrócył do Pariża, dze czerowôł katédrą słowiańsczé lëteraturë w Collège de France.

Òstatnié lata żëcégò

W strëmiannikù 1855 r.ùmarła Celina Mickewiczowô. W rujanie tegò rokù, czej wëbùchła wòjna tëreckò-ruskô, Mickewicz wëjachôł do Kònstantynopòla, chcącë sfòrmòwac legión, chterën bë biôtkòwôł sã z Rusczima. Tam zachòrzôł na chòlérã a ùmarł 26 smùtana 1855 r.. W 1856 r. jegò prochë sprowadzoné bëłë do Pariża, a stamtądka w 1890 r. do Krakòwa, dze òstałë złożoné w pòdzemiach wawelszczi katédrë.

Bibliografia

https://pl.wikipedia.org/wiki/Adam_Mickiewicz
Adam Mickiewicz – życie i twórczość