Hieronim Derdowsczi
Hieronim (Jarosz) Derdowsczi ùrôdzëł sã 9 strëmiannika 1852 r w Wielu, a ùmarł 13 zélnika 1902 w môlowosce Winona, w stónie Minnesota w Zjednónëch Krajach Americzi. Elementarną szkòłã skùńcził w swòji wsë, a w progimnazjum béł w Kùrzãtnikù kòl Lubawë. Béł ùczniã szterech gimnazjów. Z trzech pierszich: w Chònicach, Braniewie ë Chełmnie, mùszôł jic précz. Edukacją skùńcził w 1870 r. w Òlsztënkù, dze wierã téż miôł zdac maturã (ni ma równak jegò swiôdectwa). Pò skùńczenim szkòłë nôprzód robił w ksãgarni w Pòznanim (1870-1872), pózni jakno priwatny szkólny (m.jin w Kòbùsewie w latach 1875-77). Tej zaczął téż pisac do cządników. W 1877 rokù òn jachôł do Pariza, a przëczëną wanodżi bëła wierã chãc òbezdrzeniô wiôldżégò parisczégò wëstôwkù (1877-1878). W Pariżu najmòwôł sã do rozmajitëch robòtów. Òn rôbiôł m.jin. jakno tołmacz, priwatny szkólny miemiecczégò, a nawetka jakno kùczer w kóńsczich czë mechanik w pneumaticznëch elektriszach. Òd 1879 r. béł najãti jakno redaktor Gazety Toruńskiej, gdze, z przerwą (1882-1883) òb jaką szukôł robòtë w cządnikach w jinszich gardach, m.jin. Warszawie, Ceszënie, Krakòwie czë nawetka Lwòwie, robił do 1885 r. W tim czasu zaczãłë ùkôzëwac sã jegò ksążkòwé lëteracczé dokôzë. W 1885 r. bez nôdzeji na sztabilné dëtkòwò żëcé, wëjachôł do Nordowô Americzi. Na zaczątkù gromicznika 1886 r. dojachôł do môlowosce Winona. Tam òn béł redaktorã pismiona Wiarus. Wnet włącził sã w kùlturowé ë pòliticzné żëcé môłégò wnenczas gardu (Winona mia tedë kòl 9 tës. lëdzy, z czegò kòl 3 tës. to bëlë Kaszëbi. Dnia 21 smùtana 1887 r. w La Crosse w stónie Wisconsin òn sã òżenił z Joanną Lubòwiecką – dôwną ùkòchóną, chtërna pò smiercë òjca (béł procem ti żeńbë), na rôczbã swégò mùlka przëjacha do Americzi (19 smùtana 1887 r.). Z tegò małżeństwa ùrodzëlë sã: Tadeusz Hieronim (ùr. 1889 r.), Felicja Halka (ùr. 1891 r.), Helena (ùr. 1892 r.) ë Maria Hieronima (ùr. 1895 r.). Dwòje pierszich wnetka ùmarło, a Maria Hieronima ùmarła w 1928 r. W 1888 r. òn kùpił Wiarusa ë drëkarniã. Òd 1889 r. zaczął téż wëdawac kalãdôrze, ksążeczczi do nôbòżéństwa, lëteraturã "jôrmarkòwą". Òtemknął téż ksãgarniã. Pò ùdarze mùskù w 1897 r. corôz barżi psëło sã jegò zdrowié. Béł jednym z nôwôżniszich pòétów Kaszëbsczi. Jegò pòémat "O panu Czorlińscim co do Pucka po sece jachoł", béł wëdóné w 1880 r. (1. ksãga dokôzu ùkôza sã w toruńsczim pismionie Przyjaciel w cządze òd gòdnika 1879 do strëmiannika 1880; do dzysô bëło szesc wëdaniów "O Panu Czorlińscim...", z czegò òstatné je reprintã 1. wëd.). Je òpublikòwóny tołmaczënk Rekowsczégò z kaszëbsczégò na anielsczi "O Panu Czorlińścim co do Pucka po sece jachoł". Pò anielskù to je An 1880 Journey through Kashub, Poland by Hieronim Derdowski. An English translation from the original Kashub by Fr. Aloysius Rekowski, a téż Hieronim Derdowski: Kaszubes at Vienna (Kaszëbë pod Widnem) translated from the Kaszubian by Blanche Krbechek and Stanisław Frymark. Pózni ùkôzałë sã: Walek na jarmarku (1883; pò pòlskù), "Kaszuba pod Widnem" (1883; pò kaszëbskù; titel zmieniony w 1929 na "Kaszube pod Widnem"[2], a òd 1971 na "Kaszubë pod Widnem"), zwielonô w pôrãnôsce egzemplarzach "Oracyjo pożegnalno dlo Pana Feliksa Czorlińściego na banciecie wieczornym u Mazura w Toruniu w wiliją Zwodzyjosza, w roku Pańścim 1884" (1884; pò kaszëbskù), hùmòreska Wracanie żydów do Palestyny i wejście do obiecanej ziemi (1884; pò pòlskù z elemeńtama żëdowsczi gôdczi), Jasiek z knieji (całosc 1885; pò pòlskù), a téż zbiér kaszëbsczich przësłowiów "Nórcyk kaszubści abo koruszk i jedna maca jędrnyj prowde" (Winona : drekował Jarosz Derdowści, 1897). Jegò dokôzë (przede wszëtczim wëjimczi z "O Panu Czôrlińsczim co do Pucka po sece jachoł") są téż w antologiach, m.jin. Modrej strunie (zbiorowim dokôzu pòd przédnictwã W. Czedrowsczégò, 1973) czë J.Sampa Poezji rodnej mowy (1985). Pò F. Cenôwie òn dali twòrził pò kaszëbskù, ale w Nordowi Americe tegò dali nicht nie prowadzył. Grób Hieronima Derdowsczégò je w Zjednónëch Krajach Americzi. Òn ùżiwôł rozmajitëch przezwëstków, m. jin. Kaszuba, Jarosz Derdowsczi.
To jegò je: "Chto le/ kaszëbsczi jãzëk/ dobrze znaje/ ten z nim/ òbjachac mòże/ wszëtczé kraje.", a téż: "Nigdze ju nie nalézesz dzys na swiecie kątka, Gdze bë po nôs Kaszubach nie bëła pamniątka."
Lëteratura
[edicëjô | editëjë zdrój]- Wiktor Czajewski: Kaszubi: kilka słów o ich życiu i poezyi, Skład Główny w Księgarni Teodora Paprockiego, 1883 m.jin. "O Panu Czôrlińsczim..."