Arizona

Z Wikipedia


Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.

Arizona na kôrce USA
Stanica Arizonë
Poenix – stolëca Arizonë

Arizona – stón w pôłniowò–zôpadny czãscy Zjednónëch Krajów Americzi. Stolëcą je Phòenix. Òd pôłnia Arizona mô grańce z meksykańsczima stanama: Sonora i Dolnô Kalifòrniô, òd zapôdu z Kalifòrnią i Newadą, òd nordë z Ùtah, a òd wschòdu z Nowim Meksykã. Zajimô òbéńdã na ùrzmie, a w nordowi czãscy rozcygô sã wëżawa Kòlorado.

Pòzwa[edicëjô | editëjë zdrój]

Historicë nié są zgódni co do pòchôdaniégò pòzwë stónu. Niechtërni gôdają, że pòzwa Arizona òznaczô „môłi zdrój”. Historik stanu Arizona Marshall Trimble dokazywô równak natenczas, że pòzwa pòchôdô òd słowów w jãzëkù Basków, chtërne słëchałë do pierwëch kòlonizatorów ti òbéńdë, i òznôczô w dolmaczënkù „dobré drzewò dãbù”[1].

Geògrafiô[edicëjô | editëjë zdrój]

Arizona je szóstim stanã jeżlë jidze ò òbszôr – za Nowim Meksikã, a przed Newadą. 15 % òbéńdë je w priwatnëch rãkach lëdzy. Òstałe zemie to terenë rządowi i jindiańsczi rezerwatë. Klimat pòdzwartnikòwi i zwartnikòwi, sëchi. Strzédnô cepłota lëftu òb lato – 35 stopniów Celsjusza, a czasã nawetka dochôdô do 55 stopniów.

Historiô[edicëjô | editëjë zdrój]

Pierwòsznym, jesz wcyg jistniejącym, lëdztwã nëch òbszarów są m. jin. Indianie z plemionów Hopi na nordze i plemiona Apaczów na pôłni, chtërni przecygnãlë hewò pò ùpôdkù cywilizacji Anasazi. Hopi mieszkają w taczich samëch wsach, co czedës. Nôwiãkszô dzysdzéń grëpa Indianów – Nawahòwie – pòchôdô z Kanadë i przëbëła do Arizonë kòl 1300 rokù.

Wôżné datë:

  • XVI w. – òbéńdã sznëpòrzëlë szpańsczi szùkôrze skarbów
  • 1539 – Marcoz de Niza sznëpòrził òbszôr i szukôł „Sétmë Złotëch Gardów”
  • 1692 – òjc Eùzebio Kino założił pierszą Misjã.
  • 1776 – szpańskô armiô bùdowa Tùcson - pierwszą fòrtecã
  • 1821 – Szpańskô przekazywô teritorium Arizonë Meksykòwi
  • 1848 – òbszarë Arizonë stałë sã włôsnoscą Zjednónëch Krajów Americzi
  • 1863 – Arizona sta sã samòstójnym teritorium
  • 1886 – kùńc wòjnë z Apaczama
  • 14.02.1912 – przëstąpienié do Ùnie (jakno 48 stón pòsobicą)
  • 1973 – pòwsta jedna z nôwiãkszëch wòdnëch zawadów na swiece – New Cornella Tailings

Demògrafiô[edicëjô | editëjë zdrój]

Wedle spisënkù z 2010 rokù w Arizonie mieszkô 6 392 017 lëdzy, chtërny gôdają wszelejaczima jãzëkama:

Pòlôszë w Arizonie[edicëjô | editëjë zdrój]

Wedle spisënkù w 2000 rokù w Arizonie mieszkô 120 tësący lëdzy pòlsczégò pòchôdaniégò. W wiãkszoscë zgrëpòwani są w òkòlim Phoenix. Kùlturalné żëcé òdbiwô sã nôczãscy przë kòscołach, a òsoblëwie przë parafie Matczi Bòsczi Czãstochòwsczi w Phoenix (pl). Drëdżim pòdle wiôlgòscë zgrëpòwanim Pòlôszów je Tucson. Héne téż pòlsczé kùlturalné żëcé skùpiô sã wkół parafii swiãtégò Cyrila z Aleksandri (pl)Przë kòscołach mómë téż môle, gdze dzecë mògą ùczëc sã historie, jãzëka i pòlsczich zwëków.

Przewôżënk[edicëjô | editëjë zdrój]

W Phoenix je midzëkòntinentalny lotniczi pòrt Phoenix-Sky Harbor. Wôżné je téż mòderné midzënôrodné latawiszcze w Tùcson. Òkróm tegò mómë midzë stónowi drodżi i aùtostradë.

Religiô[edicëjô | editëjë zdrój]

  • protestantizna – 40 %
  • katolëcyzna – 25 %
  • mòrmòni -4 %
  • żëdzë – 1 %
  • bùddizna– 1 %
  • bez wëznaniô – 22 %[2]

Nôwikszima religijnyma grëpama w 2010 rokù bëłë[3]:

  • Katolëcczi Kòscół: 930 001 wiérnëch
  • Kòscół Jezësa Christusa Swiãtëch w Slédnëch Dniach : 392 918
  • Protestantiznë : 281 105
  • Pôłniowô Kònwencjô Baptistów : 126 830
  • Zbòrë Bòżé: 123 713
  • Zjednóny Metodisticzny Kòscół: 54 977
  • Episkòpalny Kòscół: 24 853
  • Kòscół Ewangelickò–Lëtersczi: 42 944
  • Prezbitersczi Kòscół: 26 078
  • Prawòsławié – 16 233

Nôwiãkszi turisticzny atrakcje[edicëjô | editëjë zdrój]

  • Wiôldzé Kanion Kòlorado
  • Nôrodny Park Skamiałégò Lasa (Petrified Forest National Park)
  • Nôrodny Park Saguaro (Saguaro National Park )
  • Malowónô Pùstiniô (Painted Desert)
  • Meteor Krater

Czekawòscą je to, że w Tùcson je nôwiãkszé na swiece zgrëpòwanié teleskòpów.

Przëpisczi[edicëjô | editëjë zdrój]