Wòlny Gard Gduńsk

Z Wikipedia
Wòlny Gard Gduńsk
Freie Stadt Danzig
Fana Gduńsczi
Fana
Herb Gduńsczi
Herb
Mòtto: Nec Temere, Nec Timide
Freie Stadt Danzig na karce
Òficjalny jãzëk miemiecczi
Stolëca Gduńsk
Fòrma państwa repùblika
Wiéchrzëzna
% wòdë
1 966 km²
 %
Lëdztwò (1939) 415 000
Dëtk Gduńsczi Gùlden ()
Czasowô cona UTC +1
Nôrodné swiãto
Himn Für Danzig (Dlô Gduńska)'
Kòd DA
Internet [[]]
Telefón +
Sprôwné pòdzelenie
Wòlny Gard Gduńsk
K - Kaszëbsczi

Wòlny Gard Gduńsk (niem. Freie Stadt Danzig) bëł to w latach 1920-1939 samòstójny gard-państwò pòd òchroną Lidżi Nôrodów.

We Gduńskù pòstãpny rôz òdrodzył sã młodokaszëbsczi Gryf z dodôwkã béł Gryf Kaszubski, chtërnégò redachtorzë w 1929 rokù ùrobilë Regionalné Zrzeszenié Kaszëbów w Kartuzach.

Do dzysdzéń de iure Wòlny Gard Gduńsk nie òstôł zakùńczony.

Ùsôdzenié państwa[edicëjô | editëjë zdrój]

Pò I swiatowéj wòjnié w Wersalsczim Traktace pòstanowiono, że Gduńsk ë òkòliczne zemie ùrobią samòstójny krôj pòd protektoratã Lidżi Nôrodów.

Wòlny Gard Gduńsk pòstôł 15 smùtana 1920 wedle pòstanowień Wersalsczégò Traktu art. 100-108.[1]

Sprôwné pòdzelenie[edicëjô | editëjë zdrój]

Wedle art. 67 ë 68 Kònstitucji WGG[2] Wòlny Gard dzélił sã na 5 krézów ë 267 gmin.

  • Gardczi Krézë:
    • Gduńsk
    • Sopòt
  • Zemsczi Krézë:
    • Gduńsczé Wëżawë
    • Gduńsczé Niżawë
    • Wiôldżé Żëławë (st. Nowi Dwór)

Lëdztwò[edicëjô | editëjë zdrój]

Pòd kùńc bëtnotë państwa w Wòlnym Gardze mieszkało 415 000.

Miemcë ~ 90%

Kaszëbi ~ 7%

Pòlochë ~ 3%

Kaszëbi w wikszoscë mieszkali w zôpôdném parce krézu Wëżawë (np. Matarniô, Klëkòwò)

Pòlochë w wikszoscë mieszkali na pôłniu przë grańcë z Pòlską ë w dzélu Gdùńska Polenhof[3].

Jãzëczi[edicëjô | editëjë zdrój]

Òficjalnym jãzëkã bëł miemiecczi ë dlô kontaktów z pòlskojãzëcznym lëdztwém (de facto téż z Kaszëbama) bëł pòlsczi art. 4 Kònstiucji WGG.[2]

W Gduńskù ùżiwôny bëł téż dialekt dolnomiemiecczégò Danziger Missingsch bãdący miksã wielu jãzëków ùżiwanëch w Gduńsku m.jin. kaszëbsczégò, miemiecczégò, anielsczégò ëtp.

Wësoczi przedstôwcowie Lidżi Nôrodów w Gduńskù:[edicëjô | editëjë zdrój]

  • 1920 - 1920 – Reginald Tower
  • 1920 - 1920 – Edward Lisle Strutt
  • 1920 - 1921 – Bernardo Attolico
  • 1921 - 1923 – Richard Haking
  • 1923 - 1926 – Mervyn MacDonnell
  • 1926 - 1929 – Joost Adriaan van Hamel
  • 1929 - 1932 – Manfredo Gravina
  • 1932 - 1934 – Helmer Rosting
  • 1934 - 1937 – Seán Lester
  • 1937 - 1939 – Carl Jakob Burckhardt

Lëteratura[edicëjô | editëjë zdrój]

  • J. Borzyszkowski, J. Mordawski, J. Treder: Historia, geografia, język i piśmiennictwo Kaszubów; J. Bòrzëszkòwsczi, J. Mòrdawsczi, J. Tréder: Historia, geògrafia, jãzëk i pismienizna Kaszëbów, Wëdowizna M. Rôżok przë wespółrobòce z Institutã Kaszëbsczim, Gduńsk 1999, s. 59.

Bùtnowé lënczi[edicëjô | editëjë zdrój]

20 gùldów
1 gùlda z 1923 rokù
Commons
Commons
Òbôcz galerëjã na Wikimedia Commons:
Wòlny Gard Gduńsk
  1. https://www.dawnygdansk.pl/prawo/traktat_wersalski.html
  2. 2,0 2,1 https://web.archive.org/web/20070503022901/http://www.danzig-online.pl/grenze/konstytucja.html
  3. https://muzeum1939.pl/polacy-w-wolnym-miescie-gdansku-m2wswirtualnie/aktualnosci/3318.html