KROMLECHË

Kromlech (z kelticczigòcrom - wёdżiãti, lech – kam) – krąg zbùdowóny z ùstawionёch pionowo kamów, czãstowkół grobu abò placu kultu. Stôwiónébёłё w neolicie i téż w epoce bronksu terenach Bretanii, Anglii i Irlandii. Pierszé kromlechё pòkôzałё sã w drёdżié połowie IV tёsąclata p.n.e.Béłto bòdôj plac kùltu i zéńdzeniówplemieniowёch. Do nôbarżiznónёchnôleżiStonehenge.

Kromlechë na swiece

Kromlechё bёłё téż w jinёch òbéńdach Europё, w Africe, Azji (nôbarżi Indie i Japoniô), w Americe, Australii i na niechtërnëch òsёchach Spokójnégò Òceana.W Pòlsce można je spòtkac na Pòmòrzkù w molu Òdrё w dólnym biegu rzéczi Wdё. Kromlech biwô uwôżóny za prototyp stołpnicё. Przёpùszczô sã, ёż béł „ùżiwóny” jako òbserwatorёjô Sùńca, świã tnica Sùńca, do widzeniégò w przódk zôcemków i położeniégò całów niebiesczich. Kromlechё na Britańsczich Òsёchach i w Irlandii. Kromlechё czãsto bёłё bùdowóné wzdłuż liniji wschòdzącégò abò zachòdzącégò sùńca abò ksãżёca ò wёznaczonёch cządach roku. Stądka wёchôdô swiąda ёż sezonowòsc bёła dlô nonejszich lёdzy wôżnô. W westrzédnym neolicie (3700 p.n.e. – 2500 p.n.e.) kamiané krãdżi zaczãłёsã pòjawiac w nordowi chmôlach Britańsczich òsёchach, rёchli przё sztrądach mòrzczich. W Langdale w Lake District je nowicy z wczasnёch tego tipù obiektów. W pózniészim neolice kamiané krãdżi bёłё bùdowóné ju z wikszą precyzёją i môchã. Zaczãłё sã téż pòkôzёwac na westrzódkù lądu. Jich strzédnice dochôdałё do 400m tak jak w przёpôdkù Avebury. Wiãkszosc jednak miała strzédnice kòle 25 m. Za to jich forma miała corôz to barżizawitéùkładё z dwùmaabò trzema rzãdamakamów – te są czãstonazёwónédowestrzódkòwimakromlechama. Òstatecznô faza bùdowё kromlechów przёpôdô westrzódkòwą epòkã bronksu (2220 p.n.e. – 1500 p.n.e.) cziédё to zaczãłё sã pòjawiac môłé kamiané krãdżi bùdowóné przez niewiôldżié karna lёdzy (jak rodzёzna). Wiele doskonałёch przёkładów krãgów można nalezc w Nôrodnym Parkù Dartmoor Devonczё Gery Wethers. Pò 1500 p.n.e.òprzestóno bùdowac kromlechё. Òrãdzã tego bёłё ruchё przecygòwé i pòkôzanié sã nowёch wiarów jinaczi mёslącёch ò żёcym i smiercё. Czãsto łączono jistnienié krãgów z rёsznotą druidów leno to nie je ùdowodnioné.

Kamiany krąg Lissey viggeen znóny jakò Sédmesostrów (ang. SevenSisters),CountyKerry, Irlandiô

Kromlechё w Pòlsce

W Pòlsce spòtikô sã krãdżi z czasu rzimsczégò ò perzinkã jinёch konstrukcёjach. Przёkładё taczich krãgów są midze jinyma w Grzёbnicё k. Kòszalina i téż w Lesnie, Wãsorach i Òdrach. Jednak nielusosc pòłożeniô kamów może òznôczac ёż nie bёłё ùżёwóné jako instrumeńtё astronomòwé. Ùłożenié òksё pówłączёło sã rёchli z symboliką a nié z przёdatnoscą. Nôwikszé są w òbéńdach wsё Òdrё (gmina Czersk, òkòlé Chojnice). Zlokalizowóné są nad rzéką Wdą i òbjãté òchróną w rezerwace archeologòwo-przёrodnym „Krãdżi kamiané”. Dosc pòwszechnym je pòzdrzatk ò jich skandinawsczim pòchòdzeniém. Te znóné z Pòmòrzka pòwstałё w cygù I w. n.e.pòrozszerzeniém germańsczégò plemienia Gòtów. Gotowie bёlё na terenach Kaszёb do początku III wieku. Tej òstawilё smãtôrzёska z kamòwima krãgama i rёszёlё pòd prowôdzёzną jednégo z panôrzów Filimera, sёna Gadariga do legendowi krôjnё Oium (wg Jordanesa,gòcczégòdzejopisôrza z VI w.). Na początku krãdżi bёłё môlã zéńdzeniów apartnёch rodów „òbrôbiającёch” smãtôrzёskò. Tam téż mògłё zapôdac wôżné sprawё dlô całégò karna. Pózni ( przełómanié II i III w.) zaczãto w òbremienim krãgów téż chòwac ùmarłich.

Tekst i òdjimczizrёchtowóné na spòdlimjinternetowistronё: http://pl.wikipedia.org/wiki/kromlech

Literatura

I.Trojanowska,R. Ostrowska: Bedeker Kaszubski, Gduńsk 1978
A.Z. Breske: Kamienne Kręgi Gotów.