Przejdź do zawartości

Kùltura

Z Wikipedia
Kaszëbsczi wësziwk żukòwsczégò sztélu na torbie

Kùltura – (łac. colere 'uprawa, dbac, pielãgnowac, kształcenié'), to wieloznaczeniowi pòchwôt, jaczi je różno interpretowóny w rozmajitëch ùczbach. Kùlturã mòżno w skrodzeniém òpisac jakò òglową lëdzką wërobinã, tak materialną jak i niématerialną (np. kaszëbsczé wësziwanié żukòwsczégò sztélu).

W codniowim rozmienim pòchwôt „kùltura” zamanówszë szlachùje za rozmajitima fòrmama kùńsztu: téatrã, mùzyką, filmã. Je to scësnienié tegò pòchwatu, chtëren mô wiele znaczeniów[1].

Wedle Édwarda Burnetta Tylora kùltura je złożoną całownotą, jakô òbjimô wiédzã, wierzenia, kùńszt, òbëczajnotã, prawa, zwëczi i jiné szëczi i nôłożënczi zwëskóné przez lëdzy jakno nôleżników spòlëznë. W jegò definicji kùltura przërównónô òsta do cywilizacje[2].

Wedle Ruth Benedict kùltura je złożoną całoscą, w jaczi zebróné są nônãtë zwënégòwóné przez człowieka jakno nôleżnika spòlëznë[3].

Bronisłôw Malënowsczi za zestôwné dzéle definicji kùlturë ùznôł nôrzãdza i zjôdné dobra, ùrôbné wskôzë spòlëznowëch karnów, lëdzczé deje i szëczi, a téż wierzenia i òbëczaje[3].

Wedle Stanisława Òssowsczégò kùltura jest gwësną parłãczą psychicznëch rozrządzënków erbòwónëch w zôkrãżim gwësny wëcmaniznë. Definicja ta dôwô cësk na psychòlogiczny pòzdrzatk w przëswòjiwanim kùlturë – wôżné tuwò są spòsobë ùczeniô sã, fòrmòwaniô kùlturowëch nônãtów, przëjimaniô normów òbrzésznëch w gwësny wespòlëznie. Wedle jegò teòrii kùltura mô wiôldżi cësk na sztôłtowanié jestë człowieka[3].

Etimòlogiô pòzwë

[edicëjô | editëjë zdrój]

Słowò „kùltura” pòchôdô z łacyńsczégò jãzëka: colo, colere, colui, cultum – ‘dozerac, chòwac’, chtërno bëło związóné z òbrôbianim rolë: cultus agri. Na pòczątkù wic kùltura bëła związónô z gbùrstwã, òznôczała staranié człowieka, chtëren dozérôł swòje pòle[1].

Nôdzë kultùry

[edicëjô | editëjë zdrój]
Problëm nieokreślonóści
[edicëjô | editëjë zdrój]

Przëdłowò jest sporo nôdzë kultury, czësto różniących sã, a wrëcz sprzecznych. Słowa niemieckiego filozofa Johanna Herdera majã w tym przëdłowò szczególną wagã:

Ni ma nic bardzëj nieokreślënogò niż słòwò kultura. - Johann Gottfried Herder, Myśli ô filozofii dziejów

Badacze kulturë twórzëli nowe definicje, w każdóż razie uwzględniając jakżë wycinkowë, konkretne pùnt widzeniô na kulturã. Antropolog kultury, Ralph Linton, tak podsumowôł te starania:

Istotą wszëtkôj definicji kultùry jã jest to, że wybiérô pewné aspekty całégò pòjãtô, co oznaczôwô ten termin i kładzie nacisk na nie kosztem innych aspektów. Ten nacisk, a w konsekwencji też wartość definicji, bãdą zalezëć od tego, jôki szczeólnie cél definujący mia ò dłużnie. Jest wiele mòżliwòści definowánia kultùry, a każdô jé użyteczna w zwiãzku z dociekaniami danégò rodzaju. - Ralph Linton, Kulturowe podstawy osobowości

On sãm definëje jô w ten sposôb: „Kùltura to konfiguracjô wyczònycht zachowań i ich rezultataw, czëre składowe elementë sã podzielane i prziwòżone przë członkòw danego społeczeństwa.”

Nowë informacyje pò kaszëbskù jôż wkrótce!

  1. 1,0 1,1 Elżbiéta Bùgajnô, Na stikù historii i kùlturë [w:] „Biuletyn Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka” 2o13, s. 113.
  2. Danuta Pioch, Bëcé tematiczi sparłãczony z kùlturą w kaszëbsczi edukacji [w:] „Biuletyn Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka” 2o13, s. 138.
  3. 3,0 3,1 3,2 Danuta Pioch, Bëcé tematiczi sparłãczony z kùlturą w kaszëbsczi edukacji [w:] „Biuletyn Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka” 2o13, s. 139.