Gripa

Wirus gripë kòl 100000 razy pòwikszony

Zortë wirusa gripë

Gripã mògą wëwòłac trzë zortë wirusa: A, B i C. Z nëch trzech, szczépë wirusa A są nôgòrszé. Òne mògą wëwòłac sezonową gripã razã z nastãpstwama, ale téż mògą bëc przëczëną pandemii. Procemkù szczépóm B, jaczé mògą zarażac lëdzy, zelintë i twòrzofretczi (to znaczi mògą sã mnożëc blós w kòmórkach tëch òrganizmów), wirusë A krążą w przirodze. Jich nôtëralnym môlã je wòdnô ptôszëzna. Wirusë gripë A mògą téż zarażac wszelejaczé ôrtë susôków, w tim téż człowieka. Na ògle szczépë wirusa gripë céchùją sã gatënkòwą swòjizną, tj. jinaczi sã namnôżają w rozmajitëch ôrtach gòspòdarzów. Temù téż tej sej mómë do ùczinkù z nazwama „ptôszô gripa” abò „swińskô gripa”. Przełómanié gatënkòwi przeszkòdë przez wirus, chòc je mòżebné, to na nasze szczescé je dosc rzôdczé. Zjawiszcze to dobrze pòkôzywô môłô lëczba zachòrzeniów ù lëdzy na ptôszą gripã wëwòłiwóną przez szczép A H5N1. Pòdług Swiatowi Òrganizacji Zdrowiégò WHO w òstatnëch 9 latach na swiece zachòrzało 608 òsób, z czegò wicy jak pòłowa ùmarła. Dlô pòrównaniégò, w rokù na sezonową gripã chòrzëje òd 3 do 5 mln lëdzy. Z tëch ùmiérô òd 250 tës. do 500 tës. lëdzy.

Pòjôwiają sã nowé chòroscë

Chòc wiôldżé są dobëca wakcynologii i antibiotëkòterapii, cząd, w jaczim ùczałi ògłôszelë kùńc pòszedłów minął na wiedno. Pòjôwiają sã nowé chòroscë, co są skùtkã dinamicznëch i złożonëch przirodniczich procesów, na jaczi cësk mô lëdzczé dzejanié np. demògraficzné zmianë – przëlëdnienié w miastach, ekònomiczny rozwij i wdzéranié sã òsedlëszczów lëdzy w lasë, przez co dze jindze mùszą jic zortë, w jaczich sedzą abò przechôdają bez nie wirusë, techniczny pòkrok (klimatizacjô), migracje lëdzy, rësznota towarów, zmianë zachòwaniégò (rewòlucjô seksualnô), czë téż mòżnoscë adaptacyjné samëch drobnoùstrojów.

Ptôszi i lëdzczi wiruse

Wszëtczé zachòrzenia na ptôszą gripã bierzą sã stąd, że mùszôł bëc kòntakt z zakażonyma ptôchama. Jesz do te czasu nie bëło tak, żebë ptôszô gripa przeszła z człowieka na człowieka. Ne lëczbë pòkazywają, że je wësokô smiertelnosc tegò pòszedła, ale mało zakażeniów. Je tak temù, że szczép wirusa mùszi sã przënãcëc do warënków, jaczé naléze w òrganizmie nowégò gòspòdarza (np. dopasowac sã do cepłotë cała) i dostac céchë, jaczé mù pòzwòlą na mnożenié sã i skùteczné przenôszanié sã westrzód ti nowi pòpùlacji. Ale wejleno są taczé szczépë wirusów ptôszi gripë i lëdzczi gripë, co mògą sã namnażac w kòmórkach òddëchòwégò nabłonka swiniów. Parłãczi to sã z bëcym na wiérzkù kòmórków nabłonka swiniów receptorów, chtërne dôwają mòżnosc przëłączeniô sã ptôszich i téż lëdzczich wirusów i wdzërzgniãcé jich wirionów do kòmórczi. Taczim szëkã w kòmórkach swini mòże dińc do przemiészaniô geneticznégò materiału (reazortacjô) ptôszich i lëdzczich wirusów. Je to skòk w ewòlucji wirusa, chtëren prowadzy do nowégò, dëcht wësok chòroscoùtwórczégò szczépù wirusowégò, jaczégò ni mòże złapac nasz òdpòrnoscowi ùkłôd. Tak cos je dosc rzôdkò, równak skùtczi są baro pòwôżné. Pòjawienié sã nowégò wirusa prowadzy do masowëch zachòrzeniów na całim swiece, co dôwô ò se znac przez pandemie na czile kòntinentach. Prawie z taczims czims mie mielë do ùczinkù na przełómanim 2009 i 2010 rokù, czej w czile miesądzach nowi wariant wirusa A(H1N1)v rozeszedł sã na wszëtczé kòntinentë, dze są lëdze. Szczép ten je krziżówką czile òdmianów wirusa gripë H1N1, w tim lëdzczi gripë, dwùch zortów swińsczi gripë i ptôszi gripë, jaczé sã tłëkłë òd czile lat w przirodze. W Pòlsce òd pierszégò przëtrôfkù zachòrzeniô na gripã z wirusa (H1N1)v w maju 2009 do lëpińca 2010 bëłë ju 182 skònë òsób zakażonëch tim wirusã. W tim sezonie w Eùropie mómë ju jinszé szczépë wirusa A i wirusa B.

Karno pòdwëższonégò rizyka

Nót je jesz pamiãtac, że pò zakażenim wirusã gripë, mògą przińc brzëdczé nastãpstwa, pòłączoné colemało z drëdżima bakterijnyma infekcjama. Nen problem doticzi òsoblëwie nëch, co przënôlégają do tak zwónëch karnów pòdwëższonégò rizyka, to są na przëmiôr ti, co bierzą immùnosëpresyjné léczi, dërch chòri na rozmajité chòroscë, pacjentów, co przeszlë procemnowòtwòrowé léczenié, ale téż tëch, co na ògle mają miészą òdpòrnosc: seniorów (òd 65 lat) i dzôtków niżi dwùch lat. Jednym słowã starkòwie i dzôtuszczi bë sã mielë szczépic procem gripie!

Òspa, òdrã - szczépienia

Gripa je przikładã chòroscë, jakô mãczi lëdzy òd wieków i jaczi nie jesmë w sztãdze wëtãpic, chòc znajemë ju wirusa, co jã twòrzi i chòc są ju na to szczépiónczi. Równak są téż chòroscë, jaczé dzãka profilakticznym szczépienióm mòżemë czësto wënëkac z zemsczi kùlë abò mòcënkò ògrańczëc jich òbjim. Są to pòszedła wëwòłóné przez wirusë, jaczé pòza człowiekã ni mają nôtëralnégò gòspòdarza w przirodze. Przikładã je tu prôwdzëwô òspa, jaczi òstatny przëtrôfk béł zmerkóny w latach 70-tëch ùszłégò wiekù i pòlio-nagminné dzecné pòrażenié, co je leno w 7 krajach na swiece. Terô warô szczépiónkòwô kampaniô WHO, żebë czësto wëeliminowac òdrã, chtërna mòże czasã nawetka doprowadzëc do ùtratë słëchù ù dzecy. W Pòlsce szczépienia procem òdrze są òbrzészkòwé. Nót je wiedzec to, żebë skùteczno ògrańczëc bëcé pòszedła w jaczis stronie, je mùsz szczépic wiôldżi procent lëdzy (w przëtrôfkù òdrë bez 83%).

Bùtnowé wskôzë

serwis dlô pacjentów (Wëddowizna Medicyna Prakticznô) [1]