Florión Cenôwa

Florión Cenôwa (pl. Florian Ceynowa) (ùr. 4 maja 1817 r. - ùm. 26 str. 1881 r.) to béł kaszëbsczi nôrodny dzejôrz, badéra fòlkloru ë kaszëbsczégò jãzëka, ùsôdzca pierszi kaszëbsczi gramaticzi ë wielu kaszëbskòjãzëkòwich lëteracczich dokôzów. Òn chcôł òbùdzëc kaszëbsczégò dëcha przez rechòwanié wësok kaszëbiznë i ùkôzanié historiczny przeszłotë Kaszëbów. Òsoblëwò szło jemù ò jãzëk, chtëren béł dlô niegò równo wôrtny, jak wszëtczé słowiańsczé jãzëczi. Kaszëbi równak mielë wnenczas swój jãzëk za cos lëchszégò. Òn ùsadzył gwôsny pisënk, a w nim kąsk lëterów jinëch òd pòlsczégò jãzëka.

Flóriôn Stanisłôw Wenańti Cénôwa (pò swòjémù: Cenôva) òstawił nama blós jeden rãczno pisóny żëcopis ë dëcht pôrã lëstów, nawetka niewiada czë aùtenticznëch. Òstało pò nim wiele przekazów pòstrzédnëch, czasã procëmnëch, czasã diskùsëjnëch, jak słôwnô mòwa òbskôrżëcelskô na berlińsczim procesu. Cãżczé czasë ë dzeje jegò żëwòta nie zletczają dozéraniégò pamiãcë ò nim. Jak zôs przëznała jegò òtroczka, „wdôrë pò starkù znikłë razã z badérama jegò żëcégò”, co nawpół dolmaczi brak cénôwòwsczégò mùzeùmù.

Żëcopis

Rodzëzna

Òkrëszënë jegò żëcopisù zebralë skrópùlatny badérowie ë wiémë dzys, że F. Cénôwa ùrodzył sã w niedzelã, 4 maja 1817 r. ò gòdz. 2 pòpôłnim w Słôwòszenie k. Krokòwi w w pùcczim krézu, niedalek òd nôbarżi na nordã wësëniãtégò skrôwka Pòlsczi. Jegò òjc Wòjcech béł pismiannym ë swiãdnym swòji pòlskòscë chłopã (wersjô, że béł kòwôlã, je terô zarzuconô), a mëma Magdaléna z d. Pienczen lubò Pienczyn - bëła domòwą gòspòdënią, dosc młodô wëdóną za chłopa. Cénowie mielë dzewiãc sztëk dzecy, a mòże ë òkróm tegò téż adoptowóną krewniôczkã Wòjcecha.

Flóriôn béł przedslédnym z dzecy, z chtërnëch nie wszëtczé dożdelë dozdrzeniałégò wiekù. Dwaji jegò starszi bracynë, Józef ë Môrcën, òstalë ksydzama. Òbadwaji skùńczëlë młodo. Krótkò przed smiercą drëdżégò (1847) ùmarł jich òjc, a mëma w 1850 r. Tédë ju prawie nick nie parłãczëło młodégò Cénôwã z rodnym môlã.

Edukacjô

W Słôwòszënie chòdzył do spòdlëczny szkòłë òd 1824 (lubò 1825) do 1830 r., a téj trafił do Królewsczégò Katolëcczégò Gimnazjum w Chònicach. Dzewiãclatny program robił w roków jedenôscë (1830-41), co biograf „bùdzëcela” Jireneùsz Pieróg przëpisëje nôdmierno òbcãżónémù programòwi. Z trudã wic, le brzadowno, dôbiwôł Cénôwa rëmną wiédzã, m.jin. z òbjimù jãzëków stôro- ë nôwòżëtnëch. Ùczëlë gò òglowò Miemcë, a towarzëstwò ze szkòłowi ławë miôł mieszóné - miemieckò-pòlsczé. Mieszkôł na pôrã stancjach ë mòże téż w tzw. kònwikce. W szkòlë nôleżôł do krëjamnégò kòła filomacczégò „Polonia”. Na zôczątkù zélnika 1841 r. zdôł dwùdniowé egzaminë kùńcowé, a 21 zélnika dostôł swiôdectwò dozdrzałotë.

Pò bòkadny miôrcë wiédzë Cénôwa dëcht nôterno rozwôżôł sztudia teòlogiczné ë kariérã ksydza. Miast tegò, 22 gòdnika 1841 r. zôpisôł sã na filozoficzny wëdzél Wrocłôwsczégò Ùniwersytetu. 7 stëcznika 1843 r., przeniósł sã na wëdzél mediczny, gdze sztudérowôł colemało rok. Bëłë to nôwôżniészé lata jegò jintelektualny edukacji. Dostôwôł sztipend Towarzëstwa Nôùkòwi Pòmòcë, dzejającégò w Pòznanim; në miéwôł dëtkòwé drãgòtë. Przënômni dwa razë mieniôł téż w nym gardze stancje.

Pierszô pùblikacjô o germanizacji Kaszëb i "przebùdzene"

We Wrocławiu zetkł sã z słowianofilsczima prądoma, jaczé rozséwalë tam m.jin. fizjologa prof. Jón Ewangelësta Pùrkyně (téż dzekón wëdzélu), ë slôwista Francëszk Ladisłôw Čélôkòwsczi. W môju 1842 r. Cénôwa òstôł nôleżnikã Lëterackò-Słowiańsczégò Towarzëstwa. Brôł ùdzél w jegò zëbranich ë na jednym z nich, 17 czerwińca 1843 r., przedstôwiôł (pò pòlskù) referat „Ò tërôzniészim stónie germanizacji Kaszëb”. W wersëji miemiecczi, jakno „Die Germanisiriung (sic!) der Kaschuben”, stôł sã òn pierszą pùblikacją Cénôwë, a pòdpisôł òn jã prosto: „Kaszëba”. Tekst òpùblikòwałë lipsczé „Jahrbücher für slawische Literatur, Kunst und Wissenschaft” za rok 1843, z chtërnyma wespółrobòtã jesz pòzdze cygnął. Artikel dożdôł sã téż przedrëkù, a jegò ùsôdca - diplomù òd L-ST.

Przińdny „bùdzëcél” béł ju tedë zycher „przebùdzony”. Zagrãdzył òn sã w kùlturã swòji rodny zemi ë w 1843 r. òpùblikòwôł w dwajãzëcznym warszawsczim pismie „Jutrzenka-Дънница. Przegląd słowiański” dwie jimpresje na temã kaszëbsczich zwëków: „Wiléjá Noweho Roku” ë „Szczōdráki”. Dóno je pò pòlskù, kaszëbskù ë ruskù, pòprzedzającë wstãpã (ë nôgłówkã) pò pòlskù ë ruskù. Nót je pòdsztrëchnąc no harmònijné jãzëkòwé współbëcé, jaczé zycher òdpòwiôdało tegòczasnym pòzdrzatkóm Flóriana Cénôwë. Ne tekstë téż òstałë pòzdze przedrëkòwóné.

Wòjskòwa służba i pòwstanié

9 zélnika 1843 r. młodi sztudéra òstawił Ùniwersytet Wrocławsczi, a 31 rujana zapisôł sã na ùniwersytet w Króléwcù, tj. Albertinã. Przeszedł tam wòjskòwą służbã, do chtërny zgłôsył sã òchòtniczo ë chtërną òdbëł jakno chirurg w latach 1843-44, a téż skùńczył 5 semestrów medicynë. Mòżlëwie, ëże òtrzëmiwôł wòjskòwi sztipend, zycher zôs zdobëł kònkretną wiédzą z òbjimù wòjskòwòscë. Związôł sã z krãgama patrioticznëch kònspiratorów królewiecczëch. Bëc mòże zajimało gò to barżi niżlë nôùka, chtërny nie skùńczył. W stëcznikù 1846 r. przeprowadzonô òsta kòl niégò rewizjô ë wezwóno gò na przesłëchanié. W efekce Cénôwa dostôł zakôz wëjazdu z gardu.

Nen zakôz wnetka narësził ë 19 gromicznika wëjachôł do Klonówczi k. Stôrogardù Gduńsczégò, cobë rëchtowac napôd na tamtészé prësczé kòszarë, co miało bëc partã pòwstaniégò gen. Lùdwika Mierosłôwsczégò. Zebrôł k. stoòsobòwi pòwstańczy òddzél ë òstôł jegò przédnikã. Napôd, przewidzóny na noc z 21-gò na 22 -gò gromicznika 1843 r., równak nie darził sã, bò sëłë prësczé zòrganizowałë zawczasu òbarnã, a òddzél pòlsczi - pòzbawiony elementu zaskòczeniégò - béł bez szansów. Cénôwa rozpùscył gromadã a sóm żił w krëjamnocë. Wëdóno na niégò lëst gòńbòwi, ë 6 strëmiannika Cénôwa òstôł pòjmóny na drodze ze Swiónowa do Stôjszewa.

Sedzôł w Stôrogardze ë Grëdządzu, a òd lëstopadnika 1846 r. - w berlińsczim Mòabice. Pò rokù, òbczas chtërnégò ùmarlë jegò òjc ë brat, òstôł zaliczony do przédnëch prowôdników niédoszłégò pòwstaniô ë 17 lëstopadnika 1847 r., razã z 7 jinyma, òstôł skôzóny na smierc òbez scãcé topòrã. Równak flot, bò 6 strëmiannika 1848 r., karã nã òbmieniono na ògnariô, a 20 strëmiannika òbjãła gò amnestiô, a rzma ùwòlniła sôdzëwëch.

Dochtórat ò kaszëbsczich przesądach w mëdicznëch zachach

W gromicznikù tegò rokù Cénôwa nawiązôł kòrespòndencjã ze szczecëńsczim Towarzëstwã dlô Historie ë Stôrożëtnoscë Pòmòrsczich, chtërnémù przesłôł jinfòrmacje ò Kaszëbach ë jejich jãzëkù. Dostôł titel nôleżnika ë kòrespòndenta ti jinstitucji, chtërny pòzdze dedikòwôł swòjã dochtórską rozprawã. Na wespółrobòta natchnãła gò do czile dolmaczënków ë robòtë przë kaszëbskò-miemiecczim słowôrzu. W zélnikù 1850 r. naczął téż kòrespòndencją z badérama z Petersbùrga. Chòc blós lubòwnik, stôwôł sã znôczącą pòstacą słowiańsczégò nôùkòwégò swiata.

Dwa miesące pò ùwòlnienim, Flóriôn Cénôwa dostôł paszpòrt ë wëbrôł sã bez Pùck do Pòznania, cobë wspòmóc tam biotkùjącëch pòwstôńców. Nié dostôł równak zgòdë na dłëgszi pòbët ë sczérowôł sã do Króléwca, żebë załatwic swòje sztudérsczé zachë. Równoczasno mëslôł ò pòwrócenim do wòjska ë krótkò służił jaknô wòjskòwi dochtór we Gduńskù (1850). Niewiada gdze skùńcził sztudia, le 11 gòdnika 1851 r. na Ùniwersytece m. Friderika Wilhelma w Berlinie òbarnił dochtórską robòtã z medicynë pt. „De Terrae Pucensis incolarum superstitione in re medica (Ò przesądach mieszkeńców Zemi Pùcczi w mëdicznëch zachach)”. Zafùlowôł jã wspòmniónym żëcopisã własnym, napisónym równak dosc pò wiérzchù ë placóma enigmaticzno, a do té, w zasadno wieloznacznym jãzëkù, jaczim je łacëzna.

Kaszëbsczé pùblikacje

Tedë ju miôł za sobą pierszé pùblikacje „bùdzëcélsczé”. We czwôrtk 7 strëmiannika 1850 r. w tigòdnikù „Szkòła Nôrodowô”, wëdôwónym w Chełmnie, òpùblikòwôł (z krótczim òdredaktorsczim wstãpã) swój słôwny artikel „Kaszebji do Pólochov”, pòdpisëjącë gò pseùdónimã „Wójkasin”, tj. „sin Wòjcecha”. Chcôł w nim parłãczëc dwa nôrodë: kaszëbsczi ë pòlsczi, w chtërnëch widzôł bracynów. Tekst nen pòtkôł sã flot z sërową pòlemiką, le Cénôwa, niezniechãcóny, jész w timże rokù napisôł ë własnym kòsztã wëdrëkòwôł sztërë kaszëbsczé pùblikacje, dôwszë zôczątk lëteraturë kaszëbsczi. Bëłë to: „Xążeczka dlo Kaszebov”, „Kile słov wó Kaszebach e jich zemi”, „Rozmowa Pólocha s Kaszebą” ë „Trze rosprave”. Dwie pierszé pòdpisôł „Wójkasen”, a òstatną swòjim drëdżim mionã „Stanjisław”. Rok pòzdze ògłosył pôrã etnografnëch szkiców. Przedrëkòwóné òstałë téż jegò tekstë z „Jutrzënczi”.

W "Kaszëbi do Pòlôchów" òn m.jin. napisôł: "Wë jesce gwesno na nas përznã złi, że më sã nie jãlë do czëtaniô pòlsczich pism, a jesz mni do tehô pòlsczéhô bractwa, co to Ligą (Pòlską) zowią, bierzemë. Ale wcale ta rzecz sã tak ni mô. Më prôwdzëwi Kaszëbi nie rozmiejemë dobrze pò pòlsku; a wiãc më sã mùszimë przód waszi pëszny mòwë naùczëc. Ale co to za cãżkô rzecz, czej ni ma kòhù, co bë nas naùczëł. Ksäżô naszi są Miemcë, szkólny zôs mają strach przed przełożonemi. A wiãc më tak gôdómë, jak naszi przodkòwie gôdalë, to je pò kaszëbskù. Ale wë, bracô Pòlôsze, ni mùszice mëslëc, że më – wëjąwszë niechtërëch smitonków – sã ti naszi mòwë wstëdzymë. Òj brón Bòże! Czejbë te chto chcôl dzeje naszëch przodków spisac, jak òni z dôwnemi Prësôkami, Dunczekami, Szwedami, Miemcami wòjowalë tej bë to bëła decht pësznô ksążka; abò jaczi to bë béł pëszny krajòbrôzk naszi całi niegdësz zemi òd Wisłë do Òdrë a òd mòrza jaż pò Notecã ë Wartã.(...) më jednak mómë w Bògù nadzejã, że më z czasã naszã mòwã wëkształcymë. Co daj wnet Bòże. Amen. Pisôł jem dnia 20-hò gromnicznika 1850 r. w Prësach zachòdnëch nad grańcą pòmòrską niedalek mòrza."

Drãgò rzec jaczi efekt wëwôrłë ksążeczczi Cénôwë na Kaszëbach, jaczi béł jejich nôkłôd ë ôrt distribùcji. Równak, na gwës òne zajinteresowałë ùczałëch z Cysôrsczi Akademie Nôùk w Petersbùrgù, z chtërnyma w pòłowie 1850 r. naj bòjatéra nôwiązôł kòrespòndencją. Zabrzadowa òna dosc pòwôżnyma robòtama ë pùblikacjama, bò np. tekstë kaszëbsczé ju w 1852 r. nalôzłë sã w zbiérkù słowiańsczich przëmiarów jãzëkòwëch. Cénôwa zôs na pôrã lat zarazył sã słowianofilstwã na rusczi zort.

Robòta jakno lékôrz

W lëpińcu 1852 r. dochtór Cénôwa przëjął bédënk Francëszka Czapsczégò ë òstôł lékarzã w jegò miéwstwach w Bùkòwcu, pòłożonym czilkanôsce kilométrów na zôpôd òd Swiecégò, za to dokładno (chòc wiele barżi) na pôłnié òd Słôwòszëna. Chùtkò zdrësził sã ze swòjim principałã, a téj - téż flot - pòsztridowôł. Pòd kùńc 1854 r. Cénôwã, kritikòwónégò za niedbôłé mòdło bëcégò ë niedosztrëchòwanié jãzëkòwé, òbcãżónô w dodôwkù winą za smierc 18-latny córczi Czapsczich, Zofijë. Hrabia cygôł dochtora pò ùrzãdach ë sôdzach ë miôł starã ò òdebranié mù titla ë prawa do lékarsczi prakticzi.

Le Cénôwa mùszôł bëc bëlnym lékôrzã, bò ùszpórowôł dëtków na zôkùp 20-hektôrowégò gòspòdarstwa w Bùkòwcu, chtërnégò miéwcą òstôł na zôczątkù 1855 r. Dali robił w warkù, prowadzył aptékã, a téż gòspòdarził. Nié òstawił swòjich kaszëbsczich pasjów ë np. w 1856 r. przëjął w dodomù rusczégò badérã Aleksandra Hilferdinga, z chtërnym òdbéł téż krótką rézã na Pòmòrską. Pisywôł z badérómama ë jinstitutama, chtërne - prakticzno jakno jedurné - jinteresowałë sã jegò robòtama. Zachë nôùkòwé Cénôwa ùwôżôł sobie baro ë m.jin. òd 1853 r. do smiercë béł nôleżnikã Towarzëstwa Nôùkòwé Pòmòcë dlô Młodzëznë Zapôdnëch Prës, płacącë dosc wiôldżé dëtczi na sztipendë dlô biédnëch ùczniów ë sztudérów.

Białka i dzecë

Do pòmòcë w gòspòdarstwie Cénôwa najął Rózalijã Tarnowską, chtërna chùtkò òstała panią dodomù. Mielë sëna Wòjcecha (ùr. 1858) ë trzë córczi, òficjalno panieńsczé dzecë swòji mëmë. Kòl kùńca żëcégò Cénôwa prawno ùznôł je za swòje ë chòcô nié miałë pasownégò „papiórka”, mògłë ùżëwac nôzwëska òjca. Pierwòrodny ùmarł niesteti w dzecyństwie, jakno téż jegò nômłodszô sostra Marta. Latów dozdrzeniałich dożiłë Marija Magdaléna (ùr. 1861) ë Barnisłôwa (ùr. 1869).

Słowiónófil - lubownik Słowión

Mòże przëjąc, że w rokach 60-tëch Cénôwa ùsztabilizowôł swòje żëcé, równo na pòlu familijnym, jakno „kaszëbsczim”. Stôwôł sã téż figùrą w nôùkòwim swiece. W 1861 r. béł w Pradze ë na Łużëcach, a rok pózdni òbjachôł Kaszëbë. Òbczas stëcznikòwégò pòwstaniégò béł pòd nadzorã prësczi pòlicje. Na przełómanim 1865/66 r. zjawił sã w Òlëwie, a pòdobno biwôł téż m.jin. w Wejrowie ë Kartëzach, gdze miôł agitowac młodzëznã pro-ruskò.

Parłãczëło sã to z jegò rusofilską fascynacją, ùfùndowóną na spòdlim kòntaktów nôùkòwëch. Zabrzadowałë òne pôra drobnyma pùblikacjoma ë wzmiónkama ò Cénôwie, a téż ksążką A. Hilferdinga „Nédżi Słowión na pôłniowim pòbrzeżim Bôłtu” (1862), w chtërny naj bòjatéra miôł stolemny ùdzél. Finałã zôs - ë niespòdzajnym kùńcã - ny „miełotë” bëło rôczenié Cénôwë na wiôldżi Zjôzd Słôwiańsczi w Mòskwie (môj-czerwińc 1867 r.), sparłãczony z Etnografnym Pòkôzkã, na chtërny „bùdzëcél” pòsłôł swòje materiałë. Òbczas rozegracji zmerkôł równak, że rusczé władze jinaczi widzą tegòczasné „drëszstwò” pòlskò-rusczé niżlë nôùkòwcë, ùtwórcë czë zwëczajny lubòtnicë. Òstałë pò nim ù Cénôwë drobné dolmaczënczi z Pùszkina ë kaszëbsczi przekłôd słowianofilsczé wiérztë Fijodóra Tiutczewa „Vječnje žéc nąm v rozłąčenju?”

Cządnik „Skôrb Kaszébsko-słovjnskjè mòvé" i zarés do gramatiki kaszëbsczej

Wnenczas Cénôwa próbòwôł sóm zakładac jaczés szerszé związczi czë òrganizacje, co równak nie zagrało. Wëdôł pôrã spiéwôrzów, katézmùs ë „Dorade lekarzkje”, wznowił téż niechtërné wczasniészé swòjé tekstë. Wspòmógł rusczé ë czesczé pùblikacje etnograficzné. Na kùńc pòstanowił wëdawac swój cządnik. Mòże bëc, ëże chcôł téż założëc drëkarniô, cobë dopilowac chòcle pisënkù swòjich dokazów.
Cządnikã nym béł „Skôrb Kaszébsko-słovjnskjè mòvé”, wëdôwóny w r. 1866-68 w Swiécim, a zafùlowóny trzënôstim numrã w 1879 r., nôpewni w Pòznaniu. Ne dwa roczniczi ùniesmiertniłë nôzwëskò Flóriana Cénôwë jakno ni blós jakno pierszégò pisôrza, pùblicësta czë dzejôrza, le téż wëdôwcã ë redachtora kaszëbsczégò. Zamikają w se bòkadné historiczné, lëteracczé, etnograficzné, a nawetka pòliticzné materiałë, ë są dogłãbno sztudérowóné bez pòkòlenia badérów kaszëbiznë.

Równoczasno ze slédnym „Skôrbã” wëszedł w Pòznaniu „Zarés do Grammatikj Kaŝebsko-Słovjnskjé Mòvé”, napisóny pò miemieckù. Bëła to slednô pùblikacjô Cénôwë ë brzôd wielelatnëch robòtów, ceniony bez pôrã dzesãclatów. Tedë ju - chòc naprzék swòjim pierszim ùdbóm ë zgrôwóm - stolemny Flóriôn miôł gwësny plac ë nôzwëskò w swiece ùczonym ë kùlturalnym. W 1875 r. òdwiedzôł gò pòdobno Òskar Kòlberg, pisywôł z nim Sztefan Ramùłt, a pòd sóm kùńc żëcégò miôł leżnosc ùzdrzec gò krótkò Heronim Derdowsczi, chtëren przejął pò nim kaszëbską stanicã.

Kùńc żëcégò i pamiãc

F. Cénôwa ùmarł na zawôł serca pòpôłnim w sobòtã 26 strëmiannika 1881 r. w Bùkòwcu kòl Swieca, a spòczął na smãtôrzu w niedaleczim Przësérskù, gdze ju przed smiercą wëkùpił so plac na grób. Bez to naczãło sã jegò drëdżé żëcé, równo brzadowné jakno pierszé - ë wcyg dérëje.

Òstałë pò nim pùblikacje ë deje, colemało òne bëłë niepòpùlarné i kritikòwóné. Równak wierã prawie ta kritika – co zmerkôł Jón Karnowsczi – pòzwòla jima przedërchac. Ks. Gùstôw Pòbłocczi (1887) pòsobnik F. Cenôwë napisôł ò nim: był to dziwak, jakich mało. ale téż: mąż utalentowany i dobry znawca języków słowiańskich, a jednak cokolwiek napisał, jest do cna niedorzecznym; związany: z pansalwistami. Tu mùszi dodac, że Ks. G. Pòbłocczi kritikòwôł téż A. Hilferdinga. F. Cenôwa trafił m.jin. do pùblikacji zatitlowóny Słownik języka pomorskiego, czyli kaszubskiego S. Ramùłta (1893), do czile encyklopedicznëch wëdôwiznów i do dokazów nôùkòwëch.

Òstałë pò nim le dwa òdjimczi ë jeden pòrtrét, namalowóny za żëcégò, na chtërnym równak mało szlachùje za pòstacą z fòtografii. Są jegò pùblikacje, dosc wielné sztaturë, tôfle czë hònorowé patrónatë. Òkrëszënë jegò żëcopisù zebralë skrupùlatny badérowie. Ni ma mùzeùmù Cénôwë, równak są jizbë jegò pamiãcë. Je téj pamiãc. Òsobã ë dzejanié „bùdzëcela” przëpòminają regùlarno pòsobné roczëznë.

Ùsôdztwò

Wiléjá Noveho Roku, Jutrzenka. Przegląd słowiański, Warszawa, 1843
Szczōdráki, Jutrzenka. Przegląd słowiański, Warszawa, 1843
Die Germanisierung der Kaschuben (Germanizacëjô Kaszëbów), Jahrbücher für slawische Literatur, Kunst und Wissenschaft. I. Jahrg. 1843 [1]
Kaszebji do Pólochov. Njech mdze póchvoloni Jezus Christus,Szkoła Narodowa, nr 1-11 1850 Chełmno
Kile słov wó Kaszebach e jich zemi przez Wójkasena. Tudzież rzecz o języku kaszubskim ze zdania sprawy Prajsa. Krakòwò, 1850
Trze rosprave: przez Stanjisława ; wóros Kile słóv wó Kaszebach e jich zemji przez Wójkasena, Kraków: Nak. Ksi. i Czcion. pod Sową, 1850 [2]
Xążeczka dlo Kaszebov przez Wojkasena, 1850 Gduńsk [3]
Mały zbiór wyrazów kaszubskich, mających większe podobieństwo z językiem rosyjskim aniżeli polskim, 1850
Rozmowa Pôlocha z Kaszebą, 1850 Gduńsk [4]
Trze rozprave przez Stanjisława, wóras Kile słov wó Kaszebach e jich zemji przez Wojkasena, 1851 Krakòwò
Pjnc głovnech wóddzałov evangjelickjeho katechizmu z njemjeckjeho na kaśebsko-słovjenskj jęzek przełożeł Wójkasin ze Sławóšena [pseud.] ... V dodatku: Spóvjedz e nobóżenstwo codzenne. V Svjecu, 1861 [5].
Dorade lekarzkje v rożnech chórobach, Swiece, 1862
Sto frantóvek z południovéj częścj Pomorza Kaszubskjego, osoblivje s zemj Śveckjej, Krajni, Koczevja i Boróv. S dodatkjem trzech prosb na vesele, Swiecie 1865 [6]
Skôrb kaszébskosłovjnskjé mové, 1866-1868 [7]Swiece, 1879 1 - 13 numerów pierszegò kaszëbsczegò pismiona[8]
Sbjór pjesnj svjatovich, które naród słovjanjskj v krolestvje pruskjm spjevacj lubj, v Gdanjsku 1868 [9]
Zarés do grammatikj kasebsko-slovjnskjé mòvé, 1879 Pòznóń [10]
Móje spóstrzeżenjo prze przezeranju wuvog Ismaela Sreznjevskjeho nad mówą kaszebską,w: Gryf IV, 1912
Kaszubskie teksty modlitewne, 1992 Wejherowo

Lëteratura

Gerald Stone, Slav outposts in Central European history : the Wends, Sorbs and Kashubs, London, UK : Bloomsbury Academic, an imprint of Bloomsbury Publishing Plc, 2016, pp. 233-6.

Bùtnowé lënczi

To je blós ùzémk artikla. Rôczimë do jegò rozwicégò.