Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.

Fliger, latawc – załogòwi abò bezzałogòwi statk pòwietrzny cãższi òd pòwietrza (aerodyna), chtëren trzimô sã w lewce dzãka wytwarzanej sile nosnej za pòmòcą nieruchòmëch, w danëch warunkach wzglãdem statkù, skrzëdeł. Cąg pòtrzebny do ùtrzëmania prãdkòsci w loce pòzomim wëtwarzany je przez jeden abò wiãcy silników.

Mòżna wyróżnic dwa ôrte napãdów:

Smigòwi, w chtërnym moment òbrotowi silnika zamieniany je na cąg za pòmòcą smigła; do takégò napãdu stosuje sã silniki tłokòwi abò turbinowi,
Òdrzutòwi, w chtërnym cąg wëtwarzany je bezpośrednio w silnikù; zwëkle stosuje sã silniki turbòòdrzutowe, silniki rakietowe wykòrzestëwane są głównie w konstrukcjach eksperymentalnëch abò jakò napãd pòmòcniczi przë starcie.

Historëjô fligra[edicëjô | editëjë zdrój]

Lëdze òd niepamiãtnëch czasów marzëli ò lataniu. Na pòdstawié òbserwacji ptòchów Leonardo da Vinci (1452-1519) zaprojektował pierwszą lotniã. Pionierzë latania, tacy jak Niemiec Otto Lilienthal (1848-1896), ùdowòdnili, że szëbòwiec mòże wnieść człowieka w pòwietrze.

Pòd kuńc XIX w. wielu wënalazców próbòwało skonstruowac fliger, je to szëbòwiec z napãdem. Ùdało sã to dwóm Amerëkanom bracynom Orville’owi (1871–1948) i Wilburowi (1867–1917) Wrightom, chtërnëm zbùdowali fliger pòruszany silnikiem spalinowëm i w 1903 rokù dokònali pierszégò kontrolowanégò przelotu. Trwał òn 12 sekùnd. Tegò samégò dnia braca dokònali pòstapnëch trzëch przelotów, w chtërnëch fliger przelecał 270 métrów, a nôdłuższi lot trwał 59 sekùnd. Ten rok ùznajé sã za pòczątk erë fligerów. Bracia Wright nie bëli równak pierwszymi, chtërny zasłużyli sã na pòlu bùdowë fligerów. Pierszim człowiekiem, ò chtërnëm mòżna pòwiedzec, że ręzowôł na pòkładze fligera, béł Clément Ader (1841–1925),chtërën wzniósł sã maszëną napãdzaną silnikiem parowëm.

Pierwszé robòte nad silnikiem òdrzutowëm prowadzono w latach 30. XX stalata. Silniki tłokòwe òkazałë sã niezbyt przydatne przë wilgach prãdkòscach oraz na znacznych wësokòscach, gdze pòwietrze je rozrzedzone. Pòtrzebny béł nowi tëp silnika. Ju w latach 30 brëtëjsczi inżynier Frank Whittle (1907–1996) òpatentował projekt silnika òdrzutowégò, le pierwszim òdrzutowcem béł niemiecczi Heinkel He 178, poddany próbom w 1939 rokù. Brëtëjsczici amerëkańsczi òdrzutowce pòjawiłë sã niedłudżo pòtemù, w czase dredżi wòjny swiatowej. Dzôsiejszé tegò tëpù fligerë mògą pòkònac barierã prãdkòscë dzwiãkù. Pòlską pòzwa „fliger” wprowadził Władësław Umińsczi.

Cechë kònstrukcëjné fligerów[edicëjô | editëjë zdrój]

Òglowò òkreslenié charakterëstëcznëch rozwiązań zastosowanych przë bòdowié òkreslonégò fligera. Mògą dotëczëc midzë jinszima:

Liczbë płatów – są to fligrë:
- jednopłatowe,
- półtorapłatowe
- dwupłatowe
- trójpłatowe
umòcowania na kadłubie głównégò płatë – są to fligrë:
- dolnopłatë
- sredniopłatë
- górnopłatë - specjalną òdmianą górnopłatu je płat Pùławskégò pòlskiej kònstrukcji;

ilosci zamòntowanëch silników- są to Flieger:
- Jednosilnikòwe
- Wielosilnikòwe
  - Dwusilnikòwé
  - Trójsilnikòwé
  - Cztërosilnikòwé
lëczba kadłubów – są to fligerë:
- Jednokadłùbòwé
- Dwukadłùbłowé (tzw. latająca rama, belko wiec)
- Bezkadłùbòwé (tzw. latające skrzidło, rzadkò spòtykané)
Ùmòcowania płatu – są to Flieger:
- Wòlnoscé
- Zastrzałowé
Ôrte pòdwòza- są to fligerë:
- Z pòdwòzém stałym
- Z pòdwòzém chòwanym
Przeznaczenia
- Towarowé
- Pasażerské
- Cywilné
- Òsobisté
- Turëstëczné
- Rozpòznawczé
- Patrolowé
- Pòszukiwania òkrãtów pòdwòdnëch
- Szturmòwé
- Walki radioelektroniczné
- Szkòlno – treningòwé
- Sportowé
- Rekordowé
- Ratowniczé
- Sanitarné
- Transpòrtowé
- Bòmbòwé
- Mëslëwskié
  - Mësliwcé bòmbardującé
  - Mësliwcé przechwytującé
  - Mësliwcé przewagi pòwietrznej
  - Mësliwcé dzenne
  - Mësliwcé nocné
  - Mësliwcé wielozadaniowé
- Wielozadaniowé Flieger bòjowé
- Fligerë zwalczaniô òkrãtów pòdwòdnëch
Spòsobu prowadzenia – są to Flieger:
- Załogòwé
- Bezzałogòwé

Spòsobù startu i lądowanié
- Konwencjonalnégò startu i lądowanié
- Krótczégò startu i lądowanié
- Krótczégò startu i pionowégò lądowanié
- Pionowégò startu i lądowanié
- Pionowégò startu i konwencjonalnégò lądowanié
- Pionowégò abò krótczégò startu i lądowané
- Startu katapùltowégò i lądowanié konwencjonalnégò abò krótczégò

Bibliografia[edicëjô | editëjë zdrój]

Telegram from Orville Wright in Kitty Hawk, North Carolina, to His Father Announcing Four Successful Flights, 1903 December 17 - World Digital Library, www.wdl.org [dostęp 2017-11-26] (ang.)
Encyklopedia pytań i odpowiedzi (Brian Williams)
Janusz Kędzierski: Pod niebem własnym i obcym. Wyd. Min. Obrony Narodowej, 1978, s. 99.