Wãdżel

Grafit i diamańt to alotropowë, czëste fòrmë pierwiôstka wãgla

Wãdżel (łac. Carbonium, drzewiani wãdżel) – to je chemiczny pierwiôstk, niemetal, chtëren baro łacno twòrzi wiele chemicznëch związków z jinemi pierwiôstczemi (na Zemi je 10 milionów badérowanëch związków wãgla) - i je we wszëtczich żiwech òrganizmëch, dzãka czimu wãdżel je baro wôżni dlô żëcégò na Zemi. W nôtërë wëstãpùją baro wiele zortów, związków i òdmian wãgla, np:

jakò czësti pierwiôstk wãdżla: baro mitczi grafit, baro cwiardi diamańt i fuleren;
nieòrganiczné związczi wãgla jakò: wãglanë (np. wãglan kalcéńa, marmor, dolomit i jin. minerałë), wãgliczi, tlenczi (krziseńczi np. CO i CO2), wãdżlowi kwas;
òrganiczné związczi wãgla w żiwech òrganizmëch jakò: biôłtcza, tłuszcze, cëkrë, wãglowòdzëczi, aldehëdë, alkohole, aminë, aromatë, estrë, karboksële i jin;
miészónczi òrganicznëch związków wãgla jakò kòpôlné òpôłë to są: zemny gaz (butan, propan i jin), naftowô ropa, kòpôlné wãdżle - torf, bruny wãdżel, kamowi wãdżel i baro cwiardi a czësti kamowi antracët. Jakò òpôł wãdżel baro łacno sã pôli, le ma nôwikszã temperatura topnieniô ze wszëtczich pierwiôstków.