Starzenié sã

W slédnëch dwadzesce latach badérowie z rozmajitëch gałãzów ùczbë mają wiôldżi bôczënk na sprawã starzeniégò sã i zaradzenié różnicowi chòroscë òtãpienny. Próbùją òni dińc do te, czë zmianë, chtërne to sã pòjôwiają ù starszich lëdzy, w fùnksnérowanim pòznôwczo-emòcjonalno-spòlëznowim stanowią łagódné òbniżenié fùnksnérowaniô jednostczi dëcht tipòwé dlô cządu starzeniégò sã, czë równak barżi są òne pòczątkã chòroscë.

Alzheimer

Nen problem mô wiôldżé znaczenié, òsoblëwie w cządze òglowòspòlëznowégò niebezpiekù lëdzy w emeritalnym wiekù, co są swiądny zagrôżbë chërą Alzheimera. Epidemiologiczné badérowania pòkôzywają, że pòczątk Alzheimera, co znankùje sã przede wszëtczim ùchôdanim pamiãcë, chtërno stôwô sã przez dżinienié w òbjimie hipòkòmpa i westrzédnowãchòwi kórë (struktur mùskù mòcno zrzeszonégò z procesama pamiãcë), trôfiô colemało na czas 65 lat żëcégò, a rizykò zachòrzeniô prawie na tã chòrosc razã z latama rosce. Faza zapamiãtiwaniô, przechòwiwaniô i wëdobiwaniô Na jiwer z pamiãcą jiscą są tej sej starszi lëdze. Pamiãc równak nie je le jednorodnym procesã, a ji trwałi szlach pòwstôwô na skùtk trzech fazów, co jidą jedna za drëgą. Je to pòsobicą faza zapamiãtiwaniô, przechòwiwaniô i wëdobiwaniô (przëbôcziwaniô) wëùczonëch na pamiãc trescy abò mionów. Na dodôwk, są jesz rozmajité ôrtë pamiãców (np. krótëchnô pamiãc, długô, proceduralnô, emòcjonalnô). Co je wôżné, wëzortowanié nëch ôrtów pamiãcë i fazów pòwstôwaniô trwałégò pamiãcowégò szlachù mô swòje głãbòczé kliniczné ùdokaznienié i parłãczi sã z rëchtowanim psychicznëch fùnkcji w mùskù człowieka.

Pòdzél òtãpieniégò

Kò tak je, bò strukturë mùskù są czãsto w różnym stãpieniu narażoné na negatiwny cësk jaczégòkòlwiek patologicznégò procesu. To wszëtkò nama pòkôzywô ùmòwny, chòc baro pòpùlarny pòdzél òtãpieniégò na „kórowé” (np. chëra Alzheimera) i „pòdkórowé (np. chëra Parkinsona), co jinaczą sã midzë sobą inicznym òbrazã, jak i neùropsychòlogicznym procesã. W cwiczënkach testowëch ù pacjentów z òtãpienim, jaczé wëchôdô z patologii kórowëch òbszarów, merkac są trudnoscë w zapamiãtiwanim i magazynowanim przedstôwiónégò materiału, zôs chòri z pòdkórowim òtãpienim tej sej ni mògą nalezc w pamiãcë wëùczonëch rzeczi i wërzec jich na prosbã badérë. Wôrt je téż dodac, że lëdze z kórowim òtãpienim nie są w tim jednaczi, a pamiãcowé jiwrë jaczé mają, zanôlégają dosc tëli òd etiologii neùrodegeneracyjnégò procesu.

Starzenié sã je apartné dlô kòżdégò człowieka

Z wiekã przëchôdô ùtrata mùskòwëch kòmórków, letëchny spôdk intelektualny (np. psychòrëchòwé spòmalenié) czë jiscba na fùnksnérowanié pamiãcë. Ni mùszi to równak òd razu bëc pòczątk chòroscë mùskù i rozwiju òtãpieniô. Starzenié sã je apartné dlô kòżdégò człowieka, a jegò nëk ù kòżdégò sã jinaczi. Ò tim, czë starzenié mdze òptimalné (pòznôwczé fùnkcje òstôwają na wësoczi niwiznie), pòmëslné (dobrô adaptacjô do zmianów zrzeszonëch z wiekã, pòłączonô z mòżlëwą jakòscą żëcégò), normalné (tipòwé dlô wikszoscë pòpùlacji fizjologiczné starzenié sã) czë patologiczné (szermëcél nastroju i òtãpienné chòroscë), decydëją tak geneticzné warënczi, jak i psychòspòlëznowé, strzodowiskòwé. Wezmë, do dzélëków rizyka òtãpiennëch chòrosców jinszich niżlë wiek, przënôlégają òbecnosc òtãpiennégò zespòłu ù nôleżników familii, ùszkòdë głowë sparłãczoné z ùtratą przëtomnoscë, tãtniczé nadcësnienié i chòroscë ùkładu krążeniégò, cukrzica, przewlekłô fela nérków, nadùżiwanié alkòhólu i pôlenié cygaretów.

Profesór Yaakov Stern

Profesór Yaakov Stern z Columbia University w Nowim Jorkù dokazywô, że wôżné znaczenié dlô wiekù pòjawieniô sã pòznôwczich felów ù starszich lëdzy mô téż niwizna wësztôłceniô i ùdostóné òbczas żëcégò doswiôdczenié i wiédzô. Lëdze ò wësoczi niwiznie wësztôłceniô mają lepi rozwitą pamiãcową zdatnosc i abstrakcyjné mëszlenié. Są téż w sztãdze skùteczno rozwiązëwac złożoné problemë i zadania. Mają téż wikszą pòznôwczą rezerwã i lepszé mòżnoscë kòmpensacyjné.