Kòmpùter

Kòmpùter (z ani. computer, z łac. computare) to maszina elektroniczno przeznaczonô do przerabianiô infòrmacji.

Bùdowa kòmpùtra

Do robòtë z kòmpùtrã – ceńtralną jednostką = òperacyjnô pamiãc + procesór – brëkùjemë czile rozmajitëch wespółrobiącëch z nim ùrządzeniów: wchôdającëch, np. kluczplata, mësz, sécowô kôrta, i wëchôdającëch, np. mónitór, modem, sécowô kôrta.

Dzéle kòmpùtrowégò zestawù to:

mónitór – pòkôzywo jinfòrmacje, chtërne dostôwómë z kòmpùtra;
głównô plata – zwëskiwónô do łączbë midzë wszëtczima dzélama kòmpùtra;
procesór – czerëje robòtą wszëtczich programów;
òperacyjnô pamiãc: RAM i ROM – pamiãc le do czëtaniô;
bazowé pòdzespòłë: graficznô kôrta, zwãkòwô/mùzycznô kôrta;
wzmòcniwanié – dôwô mòc wikszoscë dzélów kòmpùtra;
òpticzné nëczi – dzysdnia czãsto DVD-ROM;
cwiardi disk – plac, dze trzimie sã wszëtczé dóné;
mësz – ùrządzenié, chtërno dozwôlô wprowadzac – razã z kluczplatą – dóné do kòmpùtra;
kluczplata.

Jinszé elemeńtë, co sã czãsto skłôdają na kòmpùtrowi zestôw, to: drëkarka, skaner, wielezadaniowé ùrządzenié – drëkarka i skaner w jednym, głosniczi/słëchôwczi, mikrofón, jinternetowô kamerka, modem/ruter, tuner TV – dôwô leżnosc òdbiéraniô telewzérnikòwégò òbrazu na mónitorze, czëtnik kartów pamiãcë, wëmiennô czeszéń na cwiardi disk, dżojstik/ pad/czer – kòntrolérë kòmpùtrowëch jigrów, i jinszé…

Tip kòmpùtra

kòmpùtrë òsobisti („PC”, z ani. personal computer) ò rozmiarach ùmòżlëwiającëch jich ùmieszczenié na biurkù, ùżiwane zazwëczôj przez pòjedinczë òsobë. Kòmpùtrë òsobisti dzelimë na stacjonarné i przenosné nadôwający sã do przenôszaniô np. laptop, tablet.
kòmpùtrë domòwi pòprzédnicë kòmpùterów òsobistëch, kòrzëstające z zdrzélnika, jakno mònitora.
kòmpùtrë mainframe (ani. main – główny, frame – struktura) czësto ò wikszich rozmiarach, chterych zastosowanim je przetwôrzani wielu jilosci danych na pòtrzebë różnégò rodzaju institucji, pełnieniô roli serwerów itp
kònsolë kòmpùter wëspecjalizowóny w programach rozriwkòwëch. Zazwëczôj kòrzista z zdrzélnika jakno głównégò wëskwarziwacza, do kòmpùtrowëch jigrów
kòmpùtrë gòspòdarczé ùżiwane w gòspòdarstwach rolnëch w celu efektiwnégò sterowania procesama produkcyjnyma
kòmpùtrë wbùdowóné (abò òsadzoné, ani. embedded) specjalizowane kòmpùtrë służące do sterowania urządzeniama z gatunkù aùtomaticzi przemësłowi, elektroniczi użytkowej (np. telefónë kòmórkowi itp.) abò są prosto szczególnyma kòmponentama wchòdzącymi w skład kòmpùtrów.
superkòmpùtrë nôwikszé kòmpùtrë ò wiôldżi mòcy òbliczeniowi, ùżiwane do czasochłonnych òbliczeń nôùkòwëch i symùlacji skómplikòwanëch systemów

Rozpòznôwné mòdele

Pòlsczi kòmpùtrë

kòmpùter cyfrowi: K-202, PRS-4, XYZ, ZAM, UMC, Òdra, Mera 300, Mera 400, Pòltype, R32, Mazovia, Meritum, Elwro 800 Junior, ComPAN 8, Menopc 900
kòmpùter analogòwi: ELWAT, AKAT-1, ARR

Historiô

kòmpùtrë

Historiczné mòdele kòmpùtrów:

Kòmpùter Z3 - òdkôrba.
Kòmpùter Colossus
ENIAC - pierszi kòmpùter.

ùczałi

Nôwëbitniejszi ùczałi, chtërnëch prôce przëczyniłë sã do pòwstania kòmpùtrów:

Blaise Pascal (kalkùlator òd nazwëska kònstruktora zwany Pascaliną, 1642)
Gottfried Leibniz (system binarny, żëwô ława do òbliczenia, mechanizm stepped drum)
Abraham Stern (maszina licząca)
Charles Babbage (maszina różnicowa, maszina analiticzna)
Ada Lovelace (prace teoreticzné, wizjonersczi w ji czasach kòncepcje wëkòrzistania kòmpùtrów)
Claude Shannon (teoreticzné pòdstawë bùdowë kòmpùtrów)
Alan Turing (teoreticzné pòdstawë infòrmaticzi, maszina Turinga i ùniwersalnô maszina Turinga)

Czekawòstka

Słowizna z infòrmaticznégò òbrëmieniô w kaszëbsczim i pòlsczim jãzëkù we wikszoscë przëtrôfków pòchôdô z anielsczi gôdczi. Są to tak zwóné jinternacjonalizmë. Kòmpùter to pò pòlskù komputer. Jinternet to internet. Jinternetowô séc to sieć internetowa.

Bibliografiô

Informatyka 2000 - Wyd. CZARNY KRUK, Bydgoszcz 2007
Dialog - Od Aleksandrii do Internetu - Wyd. Telefonia DIALOG S.A.
William Stallings, Organizacja i architektura systemu komputerowego, WNT, 2004.
Linda Null, Julia Lobur, Struktura organizacyjna i architektura systemów komputerowych, Helion, 2004.
Piotr Metzger, Anatomia PC, wyd. X, Helion, 2006.

Bùtnowé lënczi

Bùdowa kòmpùtra