Ewanieliô wedle swiãtégò Łukôsza

Ewanieliô Łukasza (Łk abò Łuk) – Ewanieliô (z gr. Ευαγγελιον dobrô nowina) tradycyjno ùmieszczonô w kanonie Nowégò testamentu jakò trzecô. Ji aùtorã – pòdług tradicjë Łukôsz Ewanielista, lékôrz i towarzisz swiãtégò Pawła – je téż aùtorã Dzejów Apòstolsczich. Je jedną z ewanieliów synopticznych. Ewanieliã rozpòczinô zwrócenié sã do dostojnégò Teòfila” – gr. Theophilos òznôczô przëjacela Bòga i niekònieczno mùsy òznaczac miono, ale mòże bëc téż òglowimòkreslenim chrzescëjanina.

Problem aùtorstwa

Aùtor Ewanieli Łukôsza je twż aùtorã jiny KnédżiNowégò Testamentu – Dzejów Apòstlosczich. Òbie te knédżi dedikòwóné są ti sami òsobie, łączi je pòdobieństwò stilu i pòglądë teòlogiczné. W ti kwestiëpanëje pòwszechnò zgòda ùczałich. Tradicjò chrzescëjańskô sygającô pòłowë II wiekù n.e. przëpisëje aùtorstwò trzecy Ewanielië i Dzejów Apòstolsczich Łukaszowi, towarzëszowi misyjnych wanogów sw. Pawła, chtërnégò Paweł wëmieniô w lësce do zbòru w Kòlossach jakò ùkòchónégò lékarza.

Głownym argùmentã przemawiającym za susznoscą ùtożsômianiô aùtorstwa Trzecy Ewanielië i Dzejów Apòstolsczich z Łukasz, towarziszã Pawła, są czëre fragnentë w Dzejach Apòstolsczich: Dz. Ap. 16,10-17; 20,5-15; 21,1-18; rozdzałë 27 i 28. W tëch fragmentach narrator przëmôwiô w pierszi òsibie wielny lëczbë, co sugerëje, że pòdróżowôł z Pawłã.

Data pòwstaniô

Wedle wszelczégò prôwdopòdowieństwa Ewanieliô Łukasza i Dzeje Apòstolsczi pówstałë w tim samim czase, w datowaniu Ewanielië Łukasza wëzwëskùje sã argùmentë zaczerpniãté z tekstu Dzejów i òdwrotno..

W ti kwëstië są różńé òpinie ùczałich, w chtënëch mòżna wëróżniec trzë główné stanowiska.

Data wczesnô – przed rokã 70

Data strzódkòwô – kòl 80 – 85

Data póznô – pò 125

Stil i jãzëk

Łukaszowi przëpisëje sã wësoczé wëkształcenié z resztë ewanielistów. Jegò stil pisarsczi wëróżniwô sã wiôldżim piãknã i elegancją grecczégò dialektu. Bògactwò słowiznë dorównëje starożitnym pisôrzom. Pisôrz trzecy ewanielië je nôlepi òbeznóny z fachòwą terminologią z zakresu sądownictwa, pòliticzi czë administracjë. Badania nad tekstã Łukasza pòkazëją, że prawie 90% jegò słowiznë (razã z tekstã znajdëjącym sã blós w jegò dzele) wëstapùje w Septuagince, a ósoblëwie w tekstach historicznych Stôrégò Testamentu.

Zdrzódła Ewanielië

W prologù Ewanielië czëtómë, że ji aùtor òpierôł sã na jinëch Ewanieliach i na jinfòrmacjach zaczëtich ò “Naòcznych swiôdków” i “sługów słowa”. Na pòdstawie bënowi analize tekstu Ewanielię Łukasza uczałi sciwerdzëlë, że òpierôł sq na trzech zdrzódłąch: Ewanielië Marka, zdrzódle grecczim i na gwësnym materiale ò chratkterze pisónym abò gãbnym.

Adresacë

Liczné szczegółë w Ewanielië Łikasza sugerëją, że ji aùtor pisôł dla ôòtrzeb chrzescyjańsczi gimë złożony z wiernëch nawróconych z pògaństwa.

Zarówno w prologù do Ewanielië Łukasza jak i w prologù do Dzejów Apòstolsczich mómë dedikacjã do “dostojnégò Teòfila. Òkreslenié to nie mùszi óznaczac miona. Teòfil gr. Theophilos òznôczô przëjacela Bòga, co pedług ùniwersalizmù ddwù-dzeła – pisôł do kòżdégò, chto chcôł bëc prëjacelã Bòga.

Ùkłôd

Ewanieliô Łukasza mô ùkłôd pòdobny do Ewanielië Marka, z tim,że zawiérô dodatkòwò czãsc wstãpną – narodzenié i żëcé ùkrité Jana Chrzcëcela i Jezësa (,5-2,52). Kòlejné dzeła to:

Szczególné akcenta

W Ewanielië Łukasza wiele placu pòswiãcywô sã na:

Przekôzanié prôwdë ò Bòżim miłoserdzu

Uôzanié roli białków w ewanielizacjë, a òsoblëwie rolë Marië

Szczegółowi òpis narodzeniô Jezësa

Òbezdrzë téż

Ewanieliô Jana

Ewanieliô Matéùsza

Tekstowé wariantë Ewanielië Łukasza

Zwiastowanié (1,26-38)

Bibliografiô

• J. B. Tyson "Marcion and Luke-Acts: A Defining Struggle" The University of South Carolina Press.
• red. ks. J. Szlaga „Wstęp ogólny do Pisma Świętego" Pallotinum, Poznań - Warszawa 1986. ISBN 83-7014-036-X
• Ks. J. Kudasiewicz „Ewangelie synoptyczne dzisiaj" Warszawa 1986, ISBN 83-7006-098-6
• Ewangelia Łukasza - internetowa Biblia 2000 (Biblia Tysiąclecia)
• Ewangelia Łukasza - Fundacja Biblos