Dąb

Dąb - /z łac. Quercus/- ôrt lëscastëch drzewów. Drzewò chtërne żëje strzédno w zależnosce òd jegò gatunkù òk. 300-400 nawetka 700 lat. Przënôlégò do rodzënë bùkòwatëch. Przënôleżi do negò òk. 200 zortów spòtikónëch nôczãscy w razny conie na nordowi półkùli a téż w wëższich dzélach górów tropikòwi conë. Dąb rozrôstô sã do ògromné miarë. Stôri òkazë są chronioné jakò pomniczi nôtërë. Tipòwi gatunk to dąb szëpùłkòwi.

Mòrfòlogiô

Pãczczi – zgrupkòwóné pò pôrã na kùńcu gałãzy
Lëste – w niechtërnëch zortach òpôdają na zëmã a ù jinszich są prawie na òpak, zëmòzeloné np. dąb kòrkòwi, dąb òstrolëstowi. Są téż nawetka drzéwiãta co mają lëstczi piłkòwóné abò ząbkòwóné.
Kwiatë – rozdzelnoôrtowé. Roscënë są wiatroparzënowé. Chłopsczi kwiatë są pòzebróny w kòtczi a z białkòwsczégò ôrtu są pòjedinczé.
Brzôd – orzechë dãbù są nazwóné żôłãdzama i są ùłożoné w szôlce, gãsto przëkrité łëzgama.

Zortë dzëkò rosnącé w Pòlsce

Zastosowanié

Òzdobnô roscëna – dłùgòwicznô, aleje dãbòwé
Léczniczô roscëna – kòra niëchtrnëch zortów je dzélkã zélnëch mieszónków, jesz jinszi są miodnëma roscënama
Drewno – òd dãbù je cãżczi i cwiardi. Z negò chãtno są przërëchtowùje méble i je szerok wëkòrzëstiwóny w bùdowiznie; Wëkòrzëstiwóny w bednarstwie.
Kòra – je wëkòrzëstiwónô do dżerbòwaniô skórów
Brzôd, żôłãdze – wëkòrzëstiwóné jakno jôda dlô zwierzãtów.
Magicznô roscëna – wierzenié w lecznicze mòce, co bë ùzdrowic bòlejącé zãbë i gardło /,, Pòwiédz że mi, pòwiédz mój kòchóny dãbie, jaczim spòsobã léczëc zãbë w mòji gãbie”/.

Kùlturowi znaczënk

Długòwiecznosc i machtny wëzdrzatk dãbów òd stalatów robiłë na lëdzach wiôldżé wrażenié. Stôré òkazë tczóné bëłë jakno bóstwò bez wikszosc pierwòsznëch lëdów Eùropë. Przódëczasny Rzëmióne i Grecë wierzëlë, że dąb je sedzbą jich nôwëższich bóstwów –Jowisza i Zeùsa. Dlôte téż Rzëm wińcowôł swojich nadzwëczajnëch obëwateli za zasłëdżi /zawdzãczi /wińcã z dãbòwëch lëstów.

Niechtërne lëdë ùwôżałë dãbë za drzewa – przepowiëdzene. Na spòdlim jich pòzdrzatkù przepòwiôdôno òbrodzôj i wiodro. Westrzódka germańsczich lëdów, dąb pòswiãcywóno bògù bùrzów – Thornowi. Ù Słowión i celticczich lëdów, kùltowé môle bëłë kòl starëch dãbòwëch drzewiszczów. Na dodôwk Celtowie wkłôdelë do grobów zmarłëch gałãze tegò drzewa. Wiele môlowëch pòzwów pòchòdzy òd dãbù.

Dąb w erbach, òdznaczeniach i na mònetach

Céch żôłãdzów i dãbòwëch wietewków je czãsto w królewsczich i ricersczich erbach òd strzédnowiecza. Stosowóny je téż w wòjskòwëch emblematach. Béł òznaką sëłë, mòcë, sławnoscë i prawòtë. Dãbòwé lëste są ùmôlnioné na dzysészich, pòlsczich, groszowëch mònetach.

Znóné dãbë

Pomniczi nôtërë:

Òbôczë téż

Przëpisë

Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Adam Paluch "Zerwij ziele z dziewięciu miedz", Wrocław 1989r., str. 140
Marek Żukow-Karczewski, Dąb – król polskich drzew, "AURA", nr 9/1988 r.
Praca zbiorowa: Oxford – Wielka Historia Świata. Cywilizacje Europy. Anglia – Słowianie. Cywilizacje Australii i Oceanii. Papuasi. T. 13. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2006, s. 71-72. ISBN 83-7425-368-1.
Monety Rzeczypospolitej Polskiej 1923-1939. W: Ilustrowany katalog monet polskich. Warszawa: KAW, 1977, s. 17. Przewodnik do oznaczania roślin
Józef Rostafiński ,Olga Seidl : Przewodnik do oznaczania roślin, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1962, s. 249,273.
Harry Garms : Rośliny i zwierzęta Europy-przewodnik, Res Polona, Gdańsk 1995, s. 23. ISBN83-7071-144-8.
www.drzewapolski.pl

Bùtnowé linczi