Akòrdeón

Akòrdión gùzowé

Akòrdión klawiszowy

Akòrdión - instrument muzyczny zarëchòwóny do karna aerofònów abò idiofònów dãtëch. Je to ôrt harmònii, òparti na przelotowim zwãcznikù. Instrument mùzyczny ò baro skòmplikòwóny bùdowie, bòkadnëch òdmianach i miarach. Grający mùszi wëmagac òd se spòsobnotë ùwadżi i fizyczny sëłë.

Definicjô

Zwãk pòwstaje przez dërgòtanié lëstka, czedë miech przë akòrdionie je pòrëszany i przechòdzy przez niegò left. Przódy akòrdión grôł przë ùżëcim nogòwich miechów, chtërne z czasã òstałe zastąpiony przez rãczny miech. Instrument ten z prawi strónë mô klawiaturã klawiszową ( abò knąpczi przë akordeonie knąpkòwym), a z lewi strónë mô knąpczi (zwãczi basowi, akòrdë, a téż, chòc nie zawdë – manuał melodyczny zwany baritonem.

Niechtërny instrumentoznawcë ùmólniają akòrdión w karnie idiofònów, równak taczié twierdzenié je diskùsyjné, bò idiofòny same w se są zdrzódłem zwãku, a w akòrdionie zwãczi wprawióne są w dërgòtanié przez słup leftu – jak to je u aerofònów.

Bùdowa

Basowô stróna: knąpczi ùłożoné w rzãdë i rédźi. Rédźi ùłożoné są wedle kòła kwintowégò, dwa pierszi rzãdë dobiwają pòjedinczé zwãczi, trzecy rząd akòrdë dùrowé, czwiôrti akòrdë mòllowé, piąti septymòwi sztërozwãczi, szósti sztërozwãczi zmieszony (pò strónie basowi w dwóch òstatnych régach są knąpczi, chtërne brzemią pòtrójno.

Melodycznô stróna – mòże mieć klawiaturã typù fòrtepianowégò abò knąpczi chtërne leżą chromaticznie w rzãdach trzech do piãc.

Historiô

Stari akòrdión

Pierszi prototip akòrdióna zbùdowôł w 1822 rokù Friderik Buschmann. Akòrdión w dzysdniôwi pòstaceji zméstrowôł w 1829 rokù Cyrill Demión, we Wiedniu. Miôł òn jeden manuał, miech, grif i piãc klawiszy. Jegò  nôwôżniészą cechą bëła mòżlewòsc grë akòrdama, stądka pòzwa – akòrdión.

Nôwôżniészi wërôbiôrzë akòrdióna

1. pòlskô Mùza

2. niemiecczé Hohner i Weltmeister

3. italsczé Paolo Soprani i Pigini

Italijsczi Pigini

4. francusczé Alexandre

Typë akòrdióna

1. akòrdión sztandardowi

2. akòrdión klasiczny

3. akòrdión basowi

4. bajan

5. bandeon

6. kòncertinô

7. harmòniô

Bëlny akòrdionistë

Astor Piazzolla – ùrodzeł sã 11 strëmiannika 1921 rokù w Argentënie, jakno syn emigrantów italsczich. Dzysô je nazwóny méstrã òd tãga. Wszëtce akòrdionistë spòtikają sã z lëteraturą Astora Piazzolli òsoblëwò czedë idą szlachã rozriwkòwi  mùzyczi. Òn ledôł jazz. Naùczôł gò sôm Sergiusz Rachmaninow.

Richard Galliano (ùr. 12 gòdnika w Cannes – francusczé ùtwórca i multiinstrumentalista, akòrdionista-wirtuoz.  Galliano współprôcował m.jin. z wiôldżima jak: Al Foster, Juliette Gréco, Charles Aznavour, Ron Carter, Chet Baker, Trilok Gurtu, Jan Garbarek, Michel Petrucciani czy Bobby McFerrin .

Maria Kalaniemi (ùr. 27 maja 1964) – fińskô akòrdionistkô grająca na akòrdionie gùzowém, skùńczëła a pózni ùczëła na  Wëdzale Muzyczi Fòlkowé Akademii Sibeliusa. W swòji  muzyce sygô do muzyczi fòlkòwé jak téż  muzyczi pòwôżny.

Piotr Chołołowicz (ùr. 1971 w Hajnówce) - muzyk, akòrdionista.  Je profesorã na  Akademii Muzyczny w Katowicach,a téż w Burgtheater w Wiedniu. Współzôłożycel trio akòrdionowégò Ars Harmonica z cztërnym grô w krôju i w wielu krôjach Europy.

Marcin Wyrostek (ùr. 16 rujana 1981 w Jeleniej Górze) – polski akòrdionista. W 2009 wëgrôł drëgą edycjã programa Môm talent. Je absolwentã i wykłôdowcã Akademii Muzyczné im. Karóla Szymanowsczégò w Katowicach.

Mùzeùm akòrdionów w Kòscérznie

Akòrdión z kòlekcji Pawła Nowaka

Pierszé w Pòlsce mùzeùm akòrdionu i pòdobnëch instrumentów pòwstało w Kòscérznie.

Lëteratura

Sherman R. Seldon P., Muzyka klasyczna dla żółtodziobów, Poznań 2000.

Wolański A., Słownik Terminów Muzyki Rozrywkowej 2000.

Pichura J. Strokosz-Michalak R., Mały leksykon akordeonu, WSP Częstochowa 1995.