Las

Z Wikipedia

Las[edicëjô | editëjë zdrój]

Las — zajimô wiôldżi sztëk zemi, na chtërny roscą drzéwiãtã, krze roscënë i żëją tam zwierzãta.

Kòżdé drzewò skłôdô sã z: kòrzeniów, pnia, wietewków, lëstów i brzadu.

To dô ôrtë drzewów i krzów:

  • lëstowaté,
  • jiglënowé.

Drzewa lëstowaté gùbią lëstë na zëmã. Drzewa jiglënowé przez całi rok są zeloné ,jich jigłë òstôwają na wietewkach nawetka w zëmie. Drzewa lëstowaté to: dąb, bùk, wierzba, jarzëbina, grôbk, jasón, papla, wijąg, brzózczi. Drzewa jiglënowé to: dana, chójka, skòwrónk i jodła. Krze: leszczena, jeżëna, malëna, jałówc, kalëna, smarglëna. Malinczi roscënë: parpac, wrzos, mech, jagòda, bòrówka, zwóna, pòtrôwnica, grzëbë.

Szëchtë roscënów w lese:

  • rëda;
  • pòdscelënk (jiglëna, lëstë, wietewczi);
  • lasëzna (roscënë);
  • gajewizna (krze);
  • drzéwiãta (jiglënowé, lëstowaté).

Zwierzëna lasowô:

  • òwadë (mrówka, chrobôk, gòwniôrz, mùcha, przmiél, łasëca, mòra, pajk);
  • gadzënë (wieszczórka, padalc, żmijô);
  • ptôchë (słowik, dzëdzón, kùkùczka, sowa, cybaba, skórc);
  • sysczi (dzëk, jeleń, zaja, sarna, wilk, lës, jiglnik).

Grzëbë w najich lasach: brzezan, maslôk, peperlëszka, prôwdzëwk, ridz, ùzémk, pòmùrchel, pùtrus, bòrzón, gãsy grzib, pãpk.

Sistematicô

W zależnotë òd przejątich kriteriów lasë mòżna dzelëc na wiele spòsobów, np. biorąc pòd uwagã klimat i strefowi ùkład roslinoscë, lasë mòżna dzelëc na:

  • lasë strefë równikòwé,
  • lasë strefë pòdrównikòwé,
  • lasë sëchi strefë zwrotnikòwé,
  • lasë strefë pòdzwrotnikòwé,
  • lasë strefë ùmiarkòwané.

Z ùwadzi na jich skłôd i przenależnosc geograficzną mômë:

  • lasë jiglënowé,
  • lasë lëstowaté,
  • lasë mieszóné.

Z ùwadzi na zagòspòdarowanié lasów mòżna zróżnicowac je na:

  • lasë òchrónné,
  • lasë gòspòdarczé,
  • lasë òdroslowé.

Chòrobë lasu trza rozpatriwac w ùkładze dinamicznym jakim je ekosistem lesny.

Do chòrobòtwórczich i szkòdotwórczich czynników są zaliczóne:

  • abiotyczné czynniczi chòrobòwé
  • pòżarë lasów,
  • wyładowaniô elektriczné,
  • grôd,
  • wiater,
  • nisczi ceplëzna,
  • wesoczi ceplëzna,
  • niekòrzistné warunczi swietlné,
  • niekòrzistné warunczi wòdné,
  • kwasné deszcze
  • biotyczné czynniczi chòrobòwé
  • cëzożiwné òwadë,
  • cëzożiwné grzëbë.

Jak przënôlégò zachòwiwac sã w lese:

  • Nie niszczimë pòtrusów.
  • Nie cëskómë smieców.
  • Nie zbierómë grzëbów chtërnych nie znajesz.
  • Nie zbierómë malinczich grzëbów.
  • Nie zriwómë wietewków.
  • Nie trzôskùjemë.
  • Nie płoszimë zwierzënë.
  • Nie niszczimë ptôszich gniôzdów.

Literatura[edicëjô | editëjë zdrój]

J. Labudda „Zôrno mòwë”, D. Pioch "Kaszëbë Zemia i lëdze" E.Gołąbek, „Kaszëbsczi słowôrz normatywny".

To je blós ùzémk artikla. Rôczimë do jegò rozwicégò.