Biblëjô - rozeszłoscë midzë wersjama
D Bot: Migrating 204 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q1845 (translate me) |
|||
Linijô 79: | Linijô 79: | ||
[[Kategòrëjô:Religijô]] |
[[Kategòrëjô:Religijô]] |
||
[[ab:Абиблиа]] |
|||
[[af:Bybel]] |
|||
[[als:Bibel]] |
|||
[[am:መጽሐፍ ቅዱስ]] |
|||
[[an:Biblia]] |
|||
[[ang:Biblioþēce]] |
|||
[[ar:الكتاب المقدس]] |
|||
[[arc:ܟܬܒܐ ܩܕܝܫܐ]] |
|||
[[arz:الكتاب المقدس]] |
|||
[[ast:Biblia]] |
|||
[[ay:Biblia]] |
|||
[[az:Bibliya]] |
|||
[[ba:Библия]] |
|||
[[bar:Bibel]] |
|||
[[bat-smg:Bėblėjė]] |
|||
[[be:Біблія]] |
|||
[[be-x-old:Біблія]] |
|||
[[bg:Библия]] |
|||
[[bi:Baebol]] |
|||
[[bm:Bibulu]] |
|||
[[bn:বাইবেল]] |
|||
[[bo:གསུང་རབ།]] |
|||
[[bpy:বাইবেল]] |
|||
[[br:Bibl]] |
|||
[[bs:Biblija]] |
|||
[[ca:Bíblia]] |
|||
[[cdo:Séng-gĭng]] |
|||
[[ceb:Bibliya]] |
|||
[[chy:Ma'heónemôxe'êstoo'o]] |
|||
[[ckb:کتێبی پیرۆز]] |
|||
[[co:Bibbia]] |
|||
[[cs:Bible]] |
|||
[[cv:Библи]] |
|||
[[cy:Beibl]] |
|||
[[da:Bibelen]] |
|||
[[de:Bibel]] |
|||
[[diq:İncil]] |
|||
[[dsb:Biblija]] |
|||
[[dv:ބައިބަލް]] |
|||
[[ee:Biblia]] |
|||
[[el:Αγία Γραφή]] |
|||
[[en:Bible]] |
|||
[[eo:Biblio]] |
|||
[[es:Biblia]] |
|||
[[et:Piibel]] |
|||
[[eu:Biblia]] |
|||
[[ext:Bíblia]] |
|||
[[fa:کتاب مقدس]] |
|||
[[fi:Raamattu]] |
|||
[[fiu-vro:Piibli]] |
|||
[[fj:Ai Vola Tabu]] |
|||
[[fo:Bíblian]] |
|||
[[fr:Bible]] |
|||
[[fur:Biblie]] |
|||
[[fy:Bibel]] |
|||
[[ga:An Bíobla]] |
|||
[[gan:聖經]] |
|||
[[gd:Bìoball]] |
|||
[[gl:Biblia]] |
|||
[[gn:Tupã ñe'ẽngue ryru]] |
|||
[[gu:બાઇબલ]] |
|||
[[ha:Baibûl]] |
|||
[[hak:Sṳn-kîn]] |
|||
[[haw:Paipala]] |
|||
[[he:ביבליה]] |
|||
[[hi:बाइबिल]] |
|||
[[hr:Biblija]] |
|||
[[hsb:Biblija]] |
|||
[[ht:Bib]] |
|||
[[hu:Biblia]] |
|||
[[hy:Աստվածաշունչ]] |
|||
[[ia:Biblia]] |
|||
[[id:Alkitab]] |
|||
[[ie:Bible]] |
|||
[[ig:Akwụkwọ Nsọ]] |
|||
[[ilo:Biblia]] |
|||
[[io:Biblo]] |
|||
[[is:Biblían]] |
|||
[[it:Bibbia]] |
|||
[[ja:聖書]] |
|||
[[jv:Alkitab]] |
|||
[[ka:ბიბლია]] |
|||
[[kg:Biblia]] |
|||
[[ki:Biblia]] |
|||
[[kk:Таурат және Інжіл]] |
|||
[[kl:Biibili]] |
|||
[[kn:ಬೈಬಲ್]] |
|||
[[ko:성경]] |
|||
[[koi:Библия]] |
|||
[[ksh:Bibel]] |
|||
[[ku:Încîl]] |
|||
[[kw:Bibel]] |
|||
[[ky:Библия]] |
|||
[[la:Biblia]] |
|||
[[lad:Biblia]] |
|||
[[lb:Bibel]] |
|||
[[lg:Baibuli]] |
|||
[[li:Biebel]] |
|||
[[lmo:Bibia]] |
|||
[[ln:Biblíya]] |
|||
[[lo:ພະຄຳພີ]] |
|||
[[lt:Biblija]] |
|||
[[lv:Bībele]] |
|||
[[mg:Baiboly]] |
|||
[[mk:Библија]] |
|||
[[ml:ബൈബിൾ]] |
|||
[[mn:Библи]] |
|||
[[mr:बायबल]] |
|||
[[mrj:Библи]] |
|||
[[ms:Alkitab]] |
|||
[[mt:Bibbja]] |
|||
[[mwl:Bíblia]] |
|||
[[my:သမ္မာကျမ်းစာ]] |
|||
[[na:Bibel]] |
|||
[[nah:Teōāmoxtli]] |
|||
[[nds:Bibel]] |
|||
[[nds-nl:Biebel]] |
|||
[[ne:बाइबल]] |
|||
[[nl:Bijbel (christendom)]] |
|||
[[nn:Bibelen]] |
|||
[[no:Bibelen]] |
|||
[[nov:Bible]] |
|||
[[nrm:Bibl'ye]] |
|||
[[nso:Bibele]] |
|||
[[ny:Baibulo]] |
|||
[[oc:Bíblia]] |
|||
[[om:Kitaaba]] |
|||
[[os:Библи]] |
|||
[[pa:ਬਾਈਬਲ]] |
|||
[[pag:Biblia]] |
|||
[[pap:Beibel]] |
|||
[[pdc:Biwwel]] |
|||
[[pfl:Biewel]] |
|||
[[pl:Biblia]] |
|||
[[pms:Bibia]] |
|||
[[pnb:بائبل]] |
|||
[[pt:Bíblia]] |
|||
[[qu:Dyuspa Simin Qillqa]] |
|||
[[rm:Bibla]] |
|||
[[rn:Bibiliya]] |
|||
[[ro:Biblia]] |
|||
[[ru:Библия]] |
|||
[[rue:Біблія]] |
|||
[[rw:Bibiliya]] |
|||
[[sah:Биибилийэ]] |
|||
[[sc:Bibbia]] |
|||
[[scn:Bibbia]] |
|||
[[sco:Bible]] |
|||
[[se:Biibbal]] |
|||
[[sg:Bible]] |
|||
[[sh:Biblija]] |
|||
[[si:ශුද්ධවූ බයිබලය]] |
|||
[[simple:Bible]] |
|||
[[sk:Biblia]] |
|||
[[sl:Sveto pismo]] |
|||
[[sm:'O le Tusi Pa'ia]] |
|||
[[sn:Bhaibheri]] |
|||
[[so:Kitaabka quduska]] |
|||
[[sq:Bibla]] |
|||
[[sr:Библија]] |
|||
[[srn:Bèibel]] |
|||
[[ss:LiBhayibheli]] |
|||
[[st:Bebele]] |
|||
[[stq:Biebel]] |
|||
[[su:Alkitab]] |
|||
[[sv:Bibeln]] |
|||
[[sw:Biblia ya Kikristo]] |
|||
[[szl:Biblijo]] |
|||
[[ta:விவிலியம்]] |
|||
[[te:బైబిల్]] |
|||
[[tet:Bíblia]] |
|||
[[tg:Таврот ва Инҷил]] |
|||
[[th:คัมภีร์ไบเบิล]] |
|||
[[ti:መጽሓፍ ቅዱስ]] |
|||
[[tk:Injil]] |
|||
[[tl:Bibliya]] |
|||
[[to:Tohitapu]] |
|||
[[tpi:Baibel]] |
|||
[[tr:Kitab-ı Mukaddes]] |
|||
[[tt:Инҗил]] |
[[tt:Инҗил]] |
||
[[tum:Baibolo]] |
|||
[[tw:Twere Kronkron]] |
|||
[[ty:Pipiria]] |
|||
[[ug:ئىنجىل]] |
|||
[[uk:Біблія]] |
|||
[[ur:کتاب مقدس]] |
|||
[[uz:Muqaddas Kitob (Xristian Dinida)]] |
|||
[[ve:Bivhili]] |
|||
[[vec:Bibia]] |
|||
[[vep:Biblii]] |
|||
[[vi:Kinh Thánh]] |
|||
[[vls:Bybel]] |
|||
[[war:Bibliyá]] |
|||
[[wo:Biibël]] |
|||
[[wuu:圣经]] |
|||
[[xal:Библь]] |
|||
[[xh:IBhayibhile]] |
|||
[[xmf:ბიბლია]] |
|||
[[yi:ביבל]] |
|||
[[yo:Bíbélì Mímọ́]] |
|||
[[zea:Biebel]] |
|||
[[zh:聖經]] |
|||
[[zh-min-nan:Sèng-keng]] |
|||
[[zh-yue:聖經]] |
|||
[[zu:IBhayibheli]] |
Wersëjô z 19:19, 8 str 2013
Biblëjô, Swiãté Pismò (z grecczégò βιβλιον biblion - zwój papirusu, ksãga, w.l. biblia - ksãdzi) - zbiér ksąg, spisany pierwoszno pò hebrjskù, aramejskù i greckù, ùznôny przez żëdów i chrzescëjôn za zôwzãti przez Bòga. Biblëjô i apartné ji dzéle mają jinszé znaczenié nôbòżné dlô różnëch wëznań. Na chrzescëjańskô Biblëjã składô sã Stôri Testameńt i Nowi Testameńt. Biblëjô hebrajskô - Tanach òbjimô ksãdzi Stôrégò Testameńtù.
Kanón
Grecczi słowò kanón òznôczô strzëna, chternô służëła za miarã, stąd dalszé znaczenié - regla, prowadnik pòstãpòwania, wiarë. Kanón Swiãtégò Pisma òznôczô zbiérnik ksąg ùznônëch za zôwzãté i przez to za normã wiarë. Do IV staletégò n.e. nie bëło zadnégò kanonu Biblëji. Pierszé zmiónczi ò przëjãtim zestôwkù kanonicznich ksąg w antikòwim Kòscele pòkôzają sã w ùchòwônëch pismach chrzescëjansczich autorów IV s. - m.n. sw. Atanazégò, sw. Augustina, sw. Heronima, sw. Rufina. W tim czasù próbowano ùsztôłcëc òpòwiôdny kanón - m.jin. na synodach w Hippònie w 393r. i w Kartaginie w 397r. W kùńcu ùgòdzono kanón Biblëji na sobòrze Trëdencczim w 1546r.
Stôri Testameńt
Na Stôri Testameńt skłôdaô sã w leżnoscë òd ùznanégò kanonu:
- 39 ksąg - kanón hebrajsczi ùznôny przez żëdów i wëznania protestancczé;
- 46 ksąg - kanón katolicczi;
- 49 ksąg - kanón prawosławnë.
Ksãdzi Stôrégò Testameńtu pòwstałë wedle różnich dzysdniowich badérów w cządze òd XII do II s. p.n e.. Zamkòscą Stôrégò Testameńtu je historëjô i spôdkòwizna żëdowsczégò narodu. Òne òstałë spisôné w jãzëkù hebrajsczim i aramejsczim.
Ksãdzi Stôrégò Testameńtu chrzescëjanie dzelą na:
- ksãdzi historëczné;
- ksãdzi profetëczné;
- ksãdzi didakticzné.
Wedle jinszégò pòdzélënkù, mającégò kòrzenie w żëdowiznie, są to Piãcoksąg Mòjżeszowi (żëd. Tora), Prorocy (żëd. Newiim) i Pisma (żëd. Ketuwim). Dlô Żëdów nôważniszô je nôstarszô czãsc Biblëji - Piãcoksąg Mòjżeszowi
- Na Piãcoksąg składają sã:
- Ksãga Pòczątków;
- Ksãga Wińdzeniô;
- Ksãga Kapłańskô;
- Ksãga Lëczbów;
- Ksãga Pòwtórzonégò Prawa.
- Ksãdzi Proroków to:
- Ksãga Jozuégò;
- Ksãga Sãdzów;
- Ksãga Samùela 1 i 2;
- Ksãga Królewskô 1 i 2;
- Ksãga Izajôsza;
- Ksãga Jeremiôsza;
- Ksãga Ezechiela;
- 12 proroków miészich (Ozejôsza, Joela, Amòsa, Abdiôsza, Jónôsza, Micheôsza, Nahùma, Habakùka, Sofóniôsza, Aggeùsza, Zachariôsza, Malachiôsza).
- Ksãdzi hagiograficzné - dzelą sã na ksãdzi pòeticczi i na Ksãdzi ò charakterze historëczno - legendarnim.
- Ksãga Psalmów;
- Ksãga Przësłowiów;
- Ksãga Hioba;
- Piesniô nad Piesniama;
- Ksãga Rut;
- Jamrotanié;
- Ksãga Kòheleta;
- Ksãga Esterë;
- Ksãga Daniela;
- Ksãga Ezdrôsza;
- Ksãga Nehemiôsza;
- Ksqga Kroników 1 i 2.
Nowi Testameńt
Dlô chrzescëjôn, ùznającëch swiãtosc Stôrégò Testameńtu, spòdlowé znaczenié mô téż Nowi Testameńt, spisany w grecczim jãzëkù w latach 52-98 n.e.Zamkòscą Nowégò Testameńtu je Ewanielia, abò "Dobrô Nowina", ò Bòżim królestwie i ò zbawienim rozpòwiôdanô przez Jezësa Christusa i Jegò ùczniów, a téż dzeje pierszich gmin chrzescëjônsczich. Żëdzë i jislam nie ùznają Nowégò Testameńtu za swiãté pisma, chòc jislam ùwôżô Jezësa za proroka. Nowi Testameńt skłôdô sã z 27 ksąg:
- Sztërë Ewanielie - zôpis żëcégò i ùczenié Jezësa Christusa:
- Ewanieliô wedle sw. Mateùsza;
- Ewanieliô wedlw sw. Marka;
- Ewanieliô wedle sw. Łukôsza;
- Ewanieliô wedle sw. Jana.
- Dzeje Apòstolsczi - ksãga ópisuje pòczątczi Kòscoła, pò wniebowstąpienim Jezësa, pòkôzoné na spódkù dzejnotë niechtërnech apòstołów (sw.Pioter, sw.Paweł, sw. Jakùb Starszi i Młodszi).
- Ksãdzi didakticzné - zbiér lëstów pisónych przez apostołów:
- 13 lëstów sw. Pawła z Tarsu;
- Lëst do Hebrajczików;
- 7 lëstów òglowich (sw. Jakùba, 1 i 2 sw. Piotra, 1,2 i 3 sw. Jana, sw. Judë Tadeusza).
- Apòkalipsa sw. Jana zwônô téż Òbjawienim sw. Jana.
Lëteratura
- Encyklopediô Biblëjnô. Wyd. trzecé pòprôwioné. Warszawa: Òficëna Wëdawniczô "Vocatio", 2004.
- Ewanielie na kaszëbsczi tłomaczoné, przełożił z greczi Adam Ryszard Sikora, Zarząd Główny Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego Gdańsk 2010, ISBN 978-83-87258-39-9
- Jan Grodzëcczi. "Kòscół dogmatów i tradëcëji" 1963.
- Kaszëbskô Biblëjô; Nowi Testament; IV Ewanjelje, przełożëł Francyszk Grucza, Hlondianum Poznań 1992, ISBN 83-85203-06-0
- Ks. J. Karpecczi, "Różnice wëznaniowé", Warszawa 1961
- Swięté Pismiona Nowégo Testameńtu, skaszëbił E. Gołąbk, Gdańsk : Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie ; Pelplin : Wydawnictwo Diecezjalne, 1993, ISBN 83-85011-65-X
- Witold Tëloch: Dzeje ksąg Starégò Testameńtu. Warszawa: Ksążka i Wiedza, 1985.
Bùtnowé lënczi
[1] Przëkładë Biblëji
Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.