Biblëjô - rozeszłoscë midzë wersjama
Nie podano opisu zmian |
D r2.6.1) (robot rëmô: pag:Biblia |
||
Linijô 193: | Linijô 193: | ||
[[os:Библи]] |
[[os:Библи]] |
||
[[pa:ਬਾਈਬਲ]] |
[[pa:ਬਾਈਬਲ]] |
||
[[pag:Biblia]] |
|||
[[pap:Beibel]] |
[[pap:Beibel]] |
||
[[pdc:Biwwel]] |
[[pdc:Biwwel]] |
Wersëjô z 18:54, 25 cze 2011
Biblëjô, Swiãté Pismò (z grecczégò biblion - zwój papirusu, ksãga, w.l. biblia - ksãdzi) - zbiér ksąg, spisany pierwoszno pò hebrjskù, aramejskù i greckù, ùznôny przez żëdów i chrzescëjôn za zôwzãti przez Bòga. Biblëjô i apartné ji dzéle mają jinszé znaczenié nôbòżné dlô różnëch wëznań. Na chrzescëjańskô Biblëjã składô sã Stôri Testameńt i Nowi Testameńt. Biblëjô hebrajskô - Tanach òbjimô ksãdzi Stôrégò Testameńtù.
Kanón
Grecczi słowò kanón òznôczô strzëna, chternô służëła za miarã, stąd dalszé znaczenié - regla, prowadnik pòstãpòwania, wiarë. Kanón Swiãtégò Pisma òznôczô zbiérnik ksąg ùznônëch za zôwzãté i przez to za normã wiarë. Do IV staletégò n.e. nie bëło zadnégò kanonu Biblëji. Pierszé zmiónczi ò przëjãtim zestôwkù kanonicznich ksąg w antikòwim Kòscele pòkôzają sã w ùchòwônëch pismach chrzescëjansczich autorów IV s. - m.n. sw. Atanazégò, sw. Augustina, sw. Heronima, sw. Rufina. W tim czasù próbowano ùsztôłcëc òpòwiôdny kanón - m.jin. na synodach w Hippònie w 393r. i w Kartaginie w 397r. W kùńcu ùgòdzono kanón Biblëji na sobòrze Trëdencczim w 1546r.
Stôri Testameńt
Na Stôri Testameńt skłôdaô sã w leżnoscë òd ùznanégò kanonu:
- 39 ksąg - kanón hebrajsczi ùznôny przez żëdów i wëznania protestancczé;
- 46 ksąg - kanón katolicczi;
- 49 ksąg - kanón prawosławnë.
Ksãdzi Stôrégò Testameńtu pòwstałë wedle różnich dzysdniowich badérów w cządze òd XII do II s. p.n e.. Zamkòscą Stôrégò Testameńtu je historëjô i spôdkòwizna żëdowsczégò narodu. Òne òstałë spisôné w jãzëkù hebrajsczim i aramejsczim.
Gutenberg Bible.jpg|mały|prawo|Biblëja Gùtenberga pierszô ksążka drëkòwônô przë ùżëcim drëkarzczégò pisma]]
Ksãdzi Stôrégò Testameńtu chrzescëjanie dzelą na:
- ksądzi historëczné;
- ksądzi profetëczné;
- ksądzi didakticzné.
Wedle jinszégò pòdzélënkù, mającégò kòrzenie w żëdowiznie, są to Piãcoksąg Mòjżeszowi (żëd. Tora), Prorocy (żëd. Newiim) i Pisma (żëd. Ketuwim). Dlô Żëdów nôważniszô je nôstarszô czãsc Biblëji - Piãcoksąg Mòjżeszowi
- Na Piącoksąg składają sã:
- Ksãga Pòczątków;
- Ksãga Wińdzeniô;
- Ksãga Kapłańskô;
- Ksãga Lëczbów;
- Ksãga Pòwtórzonégò Prawa.
- Ksądzi Proroków to:
- Ksãga Jozuégò;
- Ksãga Sãdzów;
- Ksãga Samùela 1 i 2;
- Ksãga Królewskô 1 i 2;
- Ksãga Izajôsza;
- Ksãga Jeremiôsza;
- Ksãga Ezechiela;
- 12 proroków miészich (Ozejôsza, Joela, Amòsa, Abdiôsza, Jónôsza, Micheôsza, Nahùma, Habakùka, Sofóniôsza, Aggeùsza, Zachariôsza, Malachiôsza).
- Ksãdzi hagiograficzné - dzelą sã na ksãdzi pòeticczi i na Ksãdzi ò charakterze historëczno - legendarnim.
- Ksãga Psalmów;
- Ksãga Przësłowiów;
- Ksãga Hioba;
- Piesniô nad Piesniama;
- Ksãga Rut;
- Jamrotanié;
- Ksãga Kòheleta;
- Ksãga Esterë;
- Ksãga Daniela;
- Ksãga Ezdrôsza;
- Ksãga Nehemiôsza;
- Ksqga Kroników 1 i 2.
Nowi Testameńt
Dlô chrzescëjôn, ùznającëch swiãtosc Stôrégò Testameńtu, spòdlowé znaczenié mô téż Nowi Testameńt, spisany w grecczim jãzëkù w latach 52-98 n.e.Zamkòscą Nowégò Testameńtu je Ewanielia, abò "Dobrô Nowina", ò Bòżim królestwie i ò zbawienim rozpòwiôdanô przez Jezësa Christusa i Jegò ùczniów, a téż dzeje pierszich gmin chrzescëjônsczich. Żëdzë i jislam nie ùznają Nowégò Testameńtu za swiãté pisma, chòc jislam ùwôżô Jezësa za proroka. Nowi Testameńt skłôdô sã z 27 ksąg:
- Sztërë Ewanielie - zôpis żëcégò i ùczenié Jezësa Christusa:
- Ewanieliô wedle sw. Mateùsza;
- Ewanieliô wedlw sw. Marka;
- Ewanieliô wedle sw. Łukôsza;
- Ewanieliô wedle sw. Jana.
- Dzeje Apòstolsczi - ksãga ópisuje pòczątczi Kòscoła, pò wniebowstąpienim Jezësa, pòkôzoné na spódkù dzejnotë niechtërnech apòstołów (sw.Pioter, sw.Paweł, sw. Jakùb Starszi i Młodszi).
- Ksądzi didakticzné - zbiér lëstów pisónych przez apostołów:
- 13 lëstów sw. Pawła z Tarsu;
- Lëst do Hebrajczików;
- 7 lëstów òglowich (sw. Jakùba, 1 i 2 sw. Piotra, 1,2 i 3 sw. Jana, sw. Judë Tadeusza).
- Apòkalipsa sw. Jana zwônô téż Òbjawienim sw. Jana.
Lëteratura
Encyklopediô Biblëjnô. Wyd. trzecé pòprôwioné. Warszawa: Òficëna Wëdawniczô "Vocatio", 2004. Jan Grodzëcczi. "Kòscół dogmatów i tradëcëji" 1963. Ks. J. Karpecczi, "Różnice wëznaniowé", Warszawa 1961 Witold Tëloch: Dzeje ksąg Starégò Testameńtu. Warszawa: Ksążka i Wiedza, 1985.