Biblëjô - rozeszłoscë midzë wersjama

Z Wikipedia
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian
D r2.6.1) (robot rëmô: pag:Biblia
Linijô 193: Linijô 193:
[[os:Библи]]
[[os:Библи]]
[[pa:ਬਾਈਬਲ]]
[[pa:ਬਾਈਬਲ]]
[[pag:Biblia]]
[[pap:Beibel]]
[[pap:Beibel]]
[[pdc:Biwwel]]
[[pdc:Biwwel]]

Wersëjô z 18:54, 25 cze 2011

Biblëjô, Swiãté Pismò (z grecczégò biblion - zwój papirusu, ksãga, w.l. biblia - ksãdzi) - zbiér ksąg, spisany pierwoszno pò hebrjskù, aramejskù i greckù, ùznôny przez żëdów i chrzescëjôn za zôwzãti przez Bòga. Biblëjô i apartné ji dzéle mają jinszé znaczenié nôbòżné dlô różnëch wëznań. Na chrzescëjańskô Biblëjã składô sã Stôri Testameńt i Nowi Testameńt. Biblëjô hebrajskô - Tanach òbjimô ksãdzi Stôrégò Testameńtù.

Zwój Torë w jãzëkù hebrajsczim

Kanón

Grecczi słowò kanón òznôczô strzëna, chternô służëła za miarã, stąd dalszé znaczenié - regla, prowadnik pòstãpòwania, wiarë. Kanón Swiãtégò Pisma òznôczô zbiérnik ksąg ùznônëch za zôwzãté i przez to za normã wiarë. Do IV staletégò n.e. nie bëło zadnégò kanonu Biblëji. Pierszé zmiónczi ò przëjãtim zestôwkù kanonicznich ksąg w antikòwim Kòscele pòkôzają sã w ùchòwônëch pismach chrzescëjansczich autorów IV s. - m.n. sw. Atanazégò, sw. Augustina, sw. Heronima, sw. Rufina. W tim czasù próbowano ùsztôłcëc òpòwiôdny kanón - m.jin. na synodach w Hippònie w 393r. i w Kartaginie w 397r. W kùńcu ùgòdzono kanón Biblëji na sobòrze Trëdencczim w 1546r.

Antikòwi dél manuskryptu Septuaginty (zwój Proroków miészich) ok. I s. p.n.e.

Stôri Testameńt

Na Stôri Testameńt skłôdaô sã w leżnoscë òd ùznanégò kanonu:

  • 39 ksąg - kanón hebrajsczi ùznôny przez żëdów i wëznania protestancczé;
  • 46 ksąg - kanón katolicczi;
  • 49 ksąg - kanón prawosławnë.

Ksãdzi Stôrégò Testameńtu pòwstałë wedle różnich dzysdniowich badérów w cządze òd XII do II s. p.n e.. Zamkòscą Stôrégò Testameńtu je historëjô i spôdkòwizna żëdowsczégò narodu. Òne òstałë spisôné w jãzëkù hebrajsczim i aramejsczim.

Rãcznie przepisëwôny egzemplôrz Biblëji łacëzniané z 1407 r. do czëtani na głos w klôsztorze

Gutenberg Bible.jpg|mały|prawo|Biblëja Gùtenberga pierszô ksążka drëkòwônô przë ùżëcim drëkarzczégò pisma]]

Dzél hebrajsczégò tekstu Ksãdzi Wińdzeniô rozdz. 20 (Dzesyńc Bòżëch Przëkôzaniów)
Dzęl Ewanielii Łukôsza w Kòdeksu Aleksandryjsczim z V stalatégò

Ksãdzi Stôrégò Testameńtu chrzescëjanie dzelą na:

  • ksądzi historëczné;
  • ksądzi profetëczné;
  • ksądzi didakticzné.

Wedle jinszégò pòdzélënkù, mającégò kòrzenie w żëdowiznie, są to Piãcoksąg Mòjżeszowi (żëd. Tora), Prorocy (żëd. Newiim) i Pisma (żëd. Ketuwim). Dlô Żëdów nôważniszô je nôstarszô czãsc Biblëji - Piãcoksąg Mòjżeszowi

  • Na Piącoksąg składają sã:
  • Ksãga Pòczątków;
  • Ksãga Wińdzeniô;
  • Ksãga Kapłańskô;
  • Ksãga Lëczbów;
  • Ksãga Pòwtórzonégò Prawa.
  • Ksądzi Proroków to:
  • Ksãga Jozuégò;
  • Ksãga Sãdzów;
  • Ksãga Samùela 1 i 2;
  • Ksãga Królewskô 1 i 2;
  • Ksãga Izajôsza;
  • Ksãga Jeremiôsza;
  • Ksãga Ezechiela;
  • 12 proroków miészich (Ozejôsza, Joela, Amòsa, Abdiôsza, Jónôsza, Micheôsza, Nahùma, Habakùka, Sofóniôsza, Aggeùsza, Zachariôsza, Malachiôsza).
  • Ksãdzi hagiograficzné - dzelą sã na ksãdzi pòeticczi i na Ksãdzi ò charakterze historëczno - legendarnim.
  • Ksãga Psalmów;
  • Ksãga Przësłowiów;
  • Ksãga Hioba;
  • Piesniô nad Piesniama;
  • Ksãga Rut;
  • Jamrotanié;
  • Ksãga Kòheleta;
  • Ksãga Esterë;
  • Ksãga Daniela;
  • Ksãga Ezdrôsza;
  • Ksãga Nehemiôsza;
  • Ksqga Kroników 1 i 2.

Nowi Testameńt

Dlô chrzescëjôn, ùznającëch swiãtosc Stôrégò Testameńtu, spòdlowé znaczenié mô téż Nowi Testameńt, spisany w grecczim jãzëkù w latach 52-98 n.e.Zamkòscą Nowégò Testameńtu je Ewanielia, abò "Dobrô Nowina", ò Bòżim królestwie i ò zbawienim rozpòwiôdanô przez Jezësa Christusa i Jegò ùczniów, a téż dzeje pierszich gmin chrzescëjônsczich. Żëdzë i jislam nie ùznają Nowégò Testameńtu za swiãté pisma, chòc jislam ùwôżô Jezësa za proroka. Nowi Testameńt skłôdô sã z 27 ksąg:

  • Sztërë Ewanielie - zôpis żëcégò i ùczenié Jezësa Christusa:
  • Ewanieliô wedle sw. Mateùsza;
  • Ewanieliô wedlw sw. Marka;
  • Ewanieliô wedle sw. Łukôsza;
  • Ewanieliô wedle sw. Jana.
  • Dzeje Apòstolsczi - ksãga ópisuje pòczątczi Kòscoła, pò wniebowstąpienim Jezësa, pòkôzoné na spódkù dzejnotë niechtërnech apòstołów (sw.Pioter, sw.Paweł, sw. Jakùb Starszi i Młodszi).
  • Ksądzi didakticzné - zbiér lëstów pisónych przez apostołów:
  • 13 lëstów sw. Pawła z Tarsu;
  • Lëst do Hebrajczików;
  • 7 lëstów òglowich (sw. Jakùba, 1 i 2 sw. Piotra, 1,2 i 3 sw. Jana, sw. Judë Tadeusza).
  • Apòkalipsa sw. Jana zwônô téż Òbjawienim sw. Jana.

Lëteratura

Encyklopediô Biblëjnô. Wyd. trzecé pòprôwioné. Warszawa: Òficëna Wëdawniczô "Vocatio", 2004.
Jan Grodzëcczi. "Kòscół dogmatów i tradëcëji" 1963.
Ks. J. Karpecczi, "Różnice wëznaniowé", Warszawa 1961
Witold Tëloch: Dzeje ksąg Starégò Testameńtu. Warszawa: Ksążka i Wiedza, 1985.