Biblëjô - rozeszłoscë midzë wersjama
D r2.7.1) (robot dodôwô: ab, af, als, am, an, ang, ar, arc, arz, ast, ay, az, ba, bar, bat-smg, be, bg, bi, bm, bn, bo, bpy, br, bs, ca, cdo, ceb, co, cs, cv, cy, da, de, diq, dv, ee, el, eo, es, et, eu, ext, fa, fi, fiu-vro, fj, fo, fr, fur, fy, ga, |
Nie podano opisu zmian |
||
Linijô 1: | Linijô 1: | ||
'''Biblëjô, Swiãté Pismò''' (z grecczégò ''biblion'' - zwój papirusu, ksãga, w.l. ''biblia'' - ksãdzi) - zbiér ksąg, spisany pierwoszno pò hebrjskù, aramejskù i greckù, ùznôny przez żëdów i chrzescëjôn za zôwzãti przez Bòga. Biblëjô i apartné ji dzéle mają jinszé znaczenié nôbòżné dlô różnëch wëznań. Na chrzescëjańskô Biblëjã składô sã [[Stôri Testameńt]] i [[Nowi Testameńt]]. Biblëjô hebrajskô - Tanach òbjimô ksãdzi Stôrégò Testameńtù. |
'''Biblëjô, Swiãté Pismò''' (z grecczégò ''biblion'' - zwój papirusu, ksãga, w.l. ''biblia'' - ksãdzi) - zbiér ksąg, spisany pierwoszno pò hebrjskù, aramejskù i greckù, ùznôny przez żëdów i chrzescëjôn za zôwzãti przez Bòga. Biblëjô i apartné ji dzéle mają jinszé znaczenié nôbòżné dlô różnëch wëznań. Na chrzescëjańskô Biblëjã składô sã [[Stôri Testameńt]] i [[Nowi Testameńt]]. |
||
Biblëjô hebrajskô - Tanach òbjimô ksãdzi Stôrégò Testameńtù. |
|||
[[òbrôzk:Torah2.jpg|mały|prawo|Zwój [[Tora|Torë]] w jãzëkù hebrajsczim]] |
|||
==Kanón== |
|||
Grecczi słowò ''kanón'' òznôczô strzëna, chternô służëła za miarã, stąd dalszé znaczenié - regla, prowadnik pòstãpòwania, wiarë. Kanón Swiãtégò Pisma òznôczô zbiérnik ksąg ùznônëch za zôwzãté i przez to za normã wiarë. Do IV staletégò n.e. nie bëło zadnégò kanonu Biblëji. Pierszé zmiónczi ò przëjãtim zestôwkù kanonicznich ksąg w antikòwim Kòscele pòkôzają sã w ùchòwônëch pismach chrzescëjansczich autorów IV s. - m.n. sw. Atanazégò, sw. Augustina, sw. Heronima, sw. Rufina. W tim czasù próbowano ùsztôłcëc òpòwiôdny kanón - m.jin. na synodach w Hippònie w 393r. i w Kartaginie w 397r. W kùńcu ùgòdzono kanón Biblëji na [[Sobór Trydencczi|sobòrze Trëdencczim]] w 1546r. |
|||
[[òbrôzk:Lxx Minorprophets.gif|mały|prawo|Antikòwi dél [[manuskrypt]]u [[Septuaginta|Septuaginty]] (zwój ''Proroków miészich'') ok. [[I stalaté p.n.e.|I s. p.n.e.]]]] |
|||
=== Stôri Testameńt=== |
|||
Na Stôri Testameńt skłôdaô sã w leżnoscë òd ùznanégò kanonu: |
|||
* 39 ksąg - kanón hebrajsczi ùznôny przez żëdów i wëznania protestancczé; |
|||
* 46 ksąg - kanón katolicczi; |
|||
* 49 ksąg - kanón prawosławnë. |
|||
Ksãdzi Stôrégò Testameńtu pòwstałë wedle różnich dzysdniowich badérów w cządze òd XII do II s. p.n e.. Zamkòscą Stôrégò Testameńtu je historëjô i spôdkòwizna żëdowsczégò narodu. Òne òstałë spisôné w jãzëkù hebrajsczim i aramejsczim. |
|||
[[òbrôzk:Bible.malmesbury.arp.jpg|mały|prawo|Rãcznie przepisëwôny egzemplôrz Biblëji łacëzniané z [[1407]] r. do czëtani na głos w [[klôsztor]]ze]]Gutenberg Bible.jpg|mały|prawo|[[Biblëja Gùtenberga]] pierszô ksążka drëkòwônô przë ùżëcim drëkarzczégò pisma]] |
|||
[[òbrôzk:Penteteuch.jpg|mały|prawo|Dzél hebrajsczégò tekstu [[Ksãga Wińdzeniô|Ksãdzi Wińdzeniô]] rozdz. 20 ([[Dekalog|Dzesyńc Bòżëch Przëkôzaniów]])]] |
|||
[[òbrôzk:Codex alexandrinus.jpg|mały|prawo|Dzęl [[Ewanielia Łukôsza|Ewanielii Łukôsza]] w [[Kòdeks Aleksandryjsczi|Kòdeksu Aleksandryjsczim]] z [[V stalaté]]gò]] |
|||
Ksãdzi Stôrégò Testameńtu chrzescëjanie dzelą na: |
|||
* ksądzi historëczné; |
|||
* ksądzi profetëczné; |
|||
* ksądzi didakticzné. |
|||
Wedle jinszégò pòdzélënkù, mającégò kòrzenie w żëdowiznie, są to Piãcoksąg Mòjżeszowi (żëd. [[Tora]]), Prorocy (żëd. Newiim) i Pisma (żëd. Ketuwim). Dlô Żëdów nôważniszô je nôstarszô czãsc Biblëji - Piãcoksąg Mòjżeszowi |
|||
* '''Na Piącoksąg''' składają sã: |
|||
* Ksãga Pòczątków; |
|||
* Ksãga Wińdzeniô; |
|||
* Ksãga Kapłańskô; |
|||
* Ksãga Lëczbów; |
|||
* Ksãga Pòwtórzonégò Prawa. |
|||
* '''Ksądzi [[Prorok|Proroków]]''' to: |
|||
* Ksãga Jozuégò; |
|||
* Ksãga Sãdzów; |
|||
* Ksãga Samùela 1 i 2; |
|||
* Ksãga Królewskô 1 i 2; |
|||
* Ksãga Izajôsza; |
|||
* Ksãga Jeremiôsza; |
|||
* Ksãga Ezechiela; |
|||
* 12 proroków miészich (Ozejôsza, Joela, Amòsa, Abdiôsza, Jónôsza, Micheôsza, Nahùma, Habakùka, Sofóniôsza, Aggeùsza, Zachariôsza, Malachiôsza). |
|||
* '''Ksãdzi hagiograficzné''' - dzelą sã na ksãdzi pòeticczi i na Ksãdzi ò charakterze historëczno - legendarnim. |
|||
* Ksãga Psalmów; |
|||
* Ksãga Przësłowiów; |
|||
* Ksãga Hioba; |
|||
* Piesniô nad Piesniama; |
|||
* Ksãga Rut; |
|||
* Jamrotanié; |
|||
* Ksãga Kòheleta; |
|||
* Ksãga Esterë; |
|||
* Ksãga Daniela; |
|||
* Ksãga Ezdrôsza; |
|||
* Ksãga Nehemiôsza; |
|||
* Ksqga Kroników 1 i 2. |
|||
===Nowi Testameńt=== |
|||
Dlô chrzescëjôn, ùznającëch swiãtosc Stôrégò Testameńtu, spòdlowé znaczenié mô téż Nowi Testameńt, spisany w grecczim jãzëkù w latach 52-98 n.e.Zamkòscą Nowégò Testameńtu je [[Ewanielia]], abò "Dobrô Nowina", ò Bòżim królestwie i ò zbawienim rozpòwiôdanô przez [[Jezës Christus|Jezësa Christusa]] i Jegò ùczniów, a téż dzeje pierszich gmin chrzescëjônsczich. |
|||
Żëdzë i jislam nie ùznają Nowégò Testameńtu za swiãté pisma, chòc jislam ùwôżô Jezësa za proroka. |
|||
Nowi Testameńt skłôdô sã z 27 ksąg: |
|||
* '''Sztërë Ewanielie''' - zôpis żëcégò i ùczenié Jezësa Christusa: |
|||
* Ewanieliô wedle sw. Mateùsza; |
|||
* Ewanieliô wedlw sw. Marka; |
|||
* Ewanieliô wedle sw. Łukôsza; |
|||
* Ewanieliô wedle sw. Jana. |
|||
* '''Dzeje Apòstolsczi''' - ksãga ópisuje pòczątczi Kòscoła, pò wniebowstąpienim Jezësa, pòkôzoné na spódkù dzejnotë niechtërnech apòstołów (sw.Pioter, sw.Paweł, sw. Jakùb Starszi i Młodszi). |
|||
* '''Ksądzi didakticzné''' - zbiér lëstów pisónych przez apostołów: |
|||
* 13 lëstów sw. Pawła z Tarsu; |
|||
* Lëst do Hebrajczików; |
|||
* 7 lëstów òglowich (sw. Jakùba, 1 i 2 sw. Piotra, 1,2 i 3 sw. Jana, sw. Judë Tadeusza). |
|||
* '''Apòkalipsa sw. Jana''' zwônô téż [[òbjawienié|Òbjawienim]] sw. Jana. |
|||
==Lëteratura== |
|||
Encyklopediô Biblëjnô. Wyd. trzecé pòprôwioné. Warszawa: Òficëna Wëdawniczô "Vocatio", 2004. |
|||
Jan Grodzëcczi. "Kòscół dogmatów i tradëcëji" 1963. |
|||
Ks. J. Karpecczi, "Różnice wëznaniowé", Warszawa 1961 |
|||
Witold Tëloch: Dzeje ksąg Starégò Testameńtu. Warszawa: Ksążka i Wiedza, 1985. |
|||
[[Kategòrëjô:Religijô]] |
[[Kategòrëjô:Religijô]] |
Wersëjô z 00:52, 29 môj 2011
Biblëjô, Swiãté Pismò (z grecczégò biblion - zwój papirusu, ksãga, w.l. biblia - ksãdzi) - zbiér ksąg, spisany pierwoszno pò hebrjskù, aramejskù i greckù, ùznôny przez żëdów i chrzescëjôn za zôwzãti przez Bòga. Biblëjô i apartné ji dzéle mają jinszé znaczenié nôbòżné dlô różnëch wëznań. Na chrzescëjańskô Biblëjã składô sã Stôri Testameńt i Nowi Testameńt. Biblëjô hebrajskô - Tanach òbjimô ksãdzi Stôrégò Testameńtù.
Kanón
Grecczi słowò kanón òznôczô strzëna, chternô służëła za miarã, stąd dalszé znaczenié - regla, prowadnik pòstãpòwania, wiarë. Kanón Swiãtégò Pisma òznôczô zbiérnik ksąg ùznônëch za zôwzãté i przez to za normã wiarë. Do IV staletégò n.e. nie bëło zadnégò kanonu Biblëji. Pierszé zmiónczi ò przëjãtim zestôwkù kanonicznich ksąg w antikòwim Kòscele pòkôzają sã w ùchòwônëch pismach chrzescëjansczich autorów IV s. - m.n. sw. Atanazégò, sw. Augustina, sw. Heronima, sw. Rufina. W tim czasù próbowano ùsztôłcëc òpòwiôdny kanón - m.jin. na synodach w Hippònie w 393r. i w Kartaginie w 397r. W kùńcu ùgòdzono kanón Biblëji na sobòrze Trëdencczim w 1546r.
Stôri Testameńt
Na Stôri Testameńt skłôdaô sã w leżnoscë òd ùznanégò kanonu:
- 39 ksąg - kanón hebrajsczi ùznôny przez żëdów i wëznania protestancczé;
- 46 ksąg - kanón katolicczi;
- 49 ksąg - kanón prawosławnë.
Ksãdzi Stôrégò Testameńtu pòwstałë wedle różnich dzysdniowich badérów w cządze òd XII do II s. p.n e.. Zamkòscą Stôrégò Testameńtu je historëjô i spôdkòwizna żëdowsczégò narodu. Òne òstałë spisôné w jãzëkù hebrajsczim i aramejsczim.
Gutenberg Bible.jpg|mały|prawo|Biblëja Gùtenberga pierszô ksążka drëkòwônô przë ùżëcim drëkarzczégò pisma]]
Ksãdzi Stôrégò Testameńtu chrzescëjanie dzelą na:
- ksądzi historëczné;
- ksądzi profetëczné;
- ksądzi didakticzné.
Wedle jinszégò pòdzélënkù, mającégò kòrzenie w żëdowiznie, są to Piãcoksąg Mòjżeszowi (żëd. Tora), Prorocy (żëd. Newiim) i Pisma (żëd. Ketuwim). Dlô Żëdów nôważniszô je nôstarszô czãsc Biblëji - Piãcoksąg Mòjżeszowi
- Na Piącoksąg składają sã:
- Ksãga Pòczątków;
- Ksãga Wińdzeniô;
- Ksãga Kapłańskô;
- Ksãga Lëczbów;
- Ksãga Pòwtórzonégò Prawa.
- Ksądzi Proroków to:
- Ksãga Jozuégò;
- Ksãga Sãdzów;
- Ksãga Samùela 1 i 2;
- Ksãga Królewskô 1 i 2;
- Ksãga Izajôsza;
- Ksãga Jeremiôsza;
- Ksãga Ezechiela;
- 12 proroków miészich (Ozejôsza, Joela, Amòsa, Abdiôsza, Jónôsza, Micheôsza, Nahùma, Habakùka, Sofóniôsza, Aggeùsza, Zachariôsza, Malachiôsza).
- Ksãdzi hagiograficzné - dzelą sã na ksãdzi pòeticczi i na Ksãdzi ò charakterze historëczno - legendarnim.
- Ksãga Psalmów;
- Ksãga Przësłowiów;
- Ksãga Hioba;
- Piesniô nad Piesniama;
- Ksãga Rut;
- Jamrotanié;
- Ksãga Kòheleta;
- Ksãga Esterë;
- Ksãga Daniela;
- Ksãga Ezdrôsza;
- Ksãga Nehemiôsza;
- Ksqga Kroników 1 i 2.
Nowi Testameńt
Dlô chrzescëjôn, ùznającëch swiãtosc Stôrégò Testameńtu, spòdlowé znaczenié mô téż Nowi Testameńt, spisany w grecczim jãzëkù w latach 52-98 n.e.Zamkòscą Nowégò Testameńtu je Ewanielia, abò "Dobrô Nowina", ò Bòżim królestwie i ò zbawienim rozpòwiôdanô przez Jezësa Christusa i Jegò ùczniów, a téż dzeje pierszich gmin chrzescëjônsczich. Żëdzë i jislam nie ùznają Nowégò Testameńtu za swiãté pisma, chòc jislam ùwôżô Jezësa za proroka. Nowi Testameńt skłôdô sã z 27 ksąg:
- Sztërë Ewanielie - zôpis żëcégò i ùczenié Jezësa Christusa:
- Ewanieliô wedle sw. Mateùsza;
- Ewanieliô wedlw sw. Marka;
- Ewanieliô wedle sw. Łukôsza;
- Ewanieliô wedle sw. Jana.
- Dzeje Apòstolsczi - ksãga ópisuje pòczątczi Kòscoła, pò wniebowstąpienim Jezësa, pòkôzoné na spódkù dzejnotë niechtërnech apòstołów (sw.Pioter, sw.Paweł, sw. Jakùb Starszi i Młodszi).
- Ksądzi didakticzné - zbiér lëstów pisónych przez apostołów:
- 13 lëstów sw. Pawła z Tarsu;
- Lëst do Hebrajczików;
- 7 lëstów òglowich (sw. Jakùba, 1 i 2 sw. Piotra, 1,2 i 3 sw. Jana, sw. Judë Tadeusza).
- Apòkalipsa sw. Jana zwônô téż Òbjawienim sw. Jana.
Lëteratura
Encyklopediô Biblëjnô. Wyd. trzecé pòprôwioné. Warszawa: Òficëna Wëdawniczô "Vocatio", 2004. Jan Grodzëcczi. "Kòscół dogmatów i tradëcëji" 1963. Ks. J. Karpecczi, "Różnice wëznaniowé", Warszawa 1961 Witold Tëloch: Dzeje ksąg Starégò Testameńtu. Warszawa: Ksążka i Wiedza, 1985.