Pón Tadeùsz
Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.
Pón Tadeùsz (pòl. Pan Tadeusz) – epicczi pòémat Adama Mickiewicza.
Geneza pòwstaniô[edicëjô | editëjë zdrój]
Aùtorã dokôzu „Pón Tadeùsz to je ostatni najachùnk na Lëtwie. Szlacheckô historiô z rokù 1811 i 1812 w dwanôsce knégach wiérszã” je Adóm Mickiewicz. Jegò pierszé wëdanié ùkôzało sã w Pariżu w 1834 rokù. Dokôz skłôdô sã z 12 ksãgów pisónych wierztã trzënôstozgłoskòwim.
Dokôz nen pisół Mickiewicz z mëszlą ò wërwaniu sã òd sztridów w kòłach pòlsczi emigracje w Pariżu. Miôł òn téż bëc wënadgrodzënim pòétë za to, że nie biôtkòwôł sã w lëstopadnikòwim pòwstanim.
Jinszą wôżną przëczëną do napisaniô „Póna Tadeùsza” bëła cëszk za rodną Lëtwą, chtërną òpisół w „Jinwòkacji”: „Lëtwò! Tatczëzno mòja! të jes jak to zdrowié. Kùli cã trzeba trzëmac, nen leno sã dowié, Chto cã stracył. Dzys snôżosc twòjã w całi zdobie Widzã i òpisëjã, bò teskniã pò tobie”.
Òglowô zamkłosc[edicëjô | editëjë zdrój]
Całô akcëjô dokôzu mô môl na Lëtwie, we wsë Soplicowò w rokù 1811 i 1812. Przédnô mësla „Póna Tadeùsza” tikô tragëdnëch dzejów Jacka Soplëcë, chtëren pò latach przëchôdô w rodné starnë chòwające sã pòd pòstaceją ksãdza Robôka. Z nim parłãczi sã historëjô sztridu ò zómk, chtëren kùńczi sã najachùnkã na Soplicowò. W dokôzu mómë téż wątk miłotë Tadeùsza i Zosi. „Pón Tadeùsz” je téż pësznym òbrôzkã nôczôsny Pòlsczi szlachecczi. Pòéta ùkôziwô ji apartné klasë, chtërnë wëjinaczają sã bòkadnoscą: mómë tuwò Stolnika Horeszkã- przedstójnika aristokracëji, bùsznégò póna. Mómë téż szlachtã strzédnobògatą- są to Soplicowie ë parcanëch szlachcëców- Dobrzińsczich.
Dolmaczënczi[edicëjô | editëjë zdrój]
Wëdóny w 1834 rokù pòéma Adóma Mickiewicza dożdôł sã ju wëszi 50 dolmaczënków. Niedôwno dolmaczono „Póna Tadeùsza” na jãzëk kòrejańsczi – w 2005 rokù ë wietnamsczi- w rokù 2008, zôs na kaszëbsczi w 2012. Sprôwił to ùtwórca kaszëbsczi lëteraturë Stanisłôw Janke.
Wëdôwcą „Póna Tadeùsza” w kaszëbsczim jãzëkù je gduńskô Wëdôwizna Maszoperia Lëterackô wespół z Mùzeùm Pismieniznë ë Mùziczi Kaszëbskò- Pòmòrsczi w Wejrowie.
Film „Pón Tadeùsz”[edicëjô | editëjë zdrój]
W 1999 rokù na spòdlim pòematu pòwstôł film fabùlarny w reżisérie Andrzeja Wajdy.
We filmie wëstąpilë m.jin. :
- Michał Żebrowski − Tadeùsz Soplica
- Bogusław Linda − Jacek Soplica / ksądz Robôk
- Daniel Olbrychski − Gerwazy Rębajło
- Grażyna Szapołowska − Telimena
- Andrzej Seweryn − Sędzia Soplica
- Marek Kondrat − Hrabia
- Alicja Bachleda-Curuś − Zosia
- Krzysztof Kolberger − Adam Mickiewicz
- Siergiej Szakurow − kpt. Nikita Rykow
- Jerzy Bińczycki − Maciej Dobrzyński „Rózeczka”
- Marian Kociniak − Protazy Baltazar Brzechalski
- Jerzy Trela − Pòdkòmorzy
- Jerzy Grałek − Wojski Hreczecha
- Piotr Gąsowski − Rejent Bolesta
- Andrzej Hudziak − Asesor
- Marek Perepeczko − Maciej Dobrzyński „Chrzciciel”
- Cezary Kosiński − Bartłomiej Dobrzyński „Brzytewka”
- Władysław Kowalski − Jankiel
Mùzykã do filmù napisôł Wojciech Kilar.
Bibliografia[edicëjô | editëjë zdrój]
- Stanisław Pigoń: „Pan Tadeusz”: wzrost, wielkość i sława. Studium literackie. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN, 2001. ISBN 83-87893-50-1.
- http://gdynia.naszemiasto.pl/artykul/kaszubski-pan-tadeusz-juz-za-tydzien,634020,artgal,t,id,tm.html