Krëpë
Krëpë – jadalné semiona zbòżów abò zbòżów rzekòmëch, czãsto w letkò rozdrobniony pòstacëji (le nié tak baro jak mąka) abò blós pòzbawiony cwiardi łusczi. Dzãka wësoczi zawôrtoscë skrobi pòsôdają wësoką kôrmną wôrtosc. Krëpóma nazéwóné są kasze òtrzimóné z zôrna, chtërno òstało tylkò òbłuszczoné i ewentualno wëpòlérowóné, przë zachòwanim sztôłtu zôrna.[1]
Krëpë to produkt z fùlownégò zôrna, chtëren zawiérô nôceniészé jegò składniki: łusczi i zôrodczi. To dzãka temù krëpë bògaté są m.jin.w magnés, cynk, żelaz,pòtas, fòsfòr, witaminë z grëpë B i witaminã E. Czim grëbszé krëpë (bùkwitné, jãczmianné), tym wicé zawiérô błonnika, chtëren rëchtuje robòtã flaków, wchłôniô nadmiar chòlesterolu, tłùszczów. Produktë te zawiérają téż rutynã, chtërna wzmôcniô krwionosné nôczënia.[2]
Historiô
[edicëjô | editëjë zdrój]
Òd wieków ùżiwóné jakò jeden z pòdstawòwëch składników kùlinarnëch na swiecie. Òd kùńca XVI wiekù krëpë ùchòdzałë w pòlsczi kùchni za primitwną jôdã, chtërną żëwilë sã główno lëdzë bidny i chòri.[3] W rokù 1610 Szymón Syreńsczi, zanotowôł w Zélnikù Lëdze stôrégò wiekù pùczi chleba nie ùżiwalë, grysu z jãczmiénia òtłùszczonégò, samòszé i pszéńcë ùżiwôlë, pòtemù za znajomòscą chleba òpùscëlë tã pòtrawã, dlô chòrëch ją doktoróm òstawiwszë, chtërną pòtemù kaszywã i kaszą nazwóno. Markiz de Beauplan w swòjim òpisenkù wschòdniëch pòłaców Małopòlsczi[4] pòstrzód pòtrawów prostégò rusczégò lëdu wëlicziwô: pierodzi, plińcë z bùkwitu, kapùstã pòdôwóną ze szpiekã, groch, klusczi i krëpë. W rokù 1682 Stanisłôw Czerniecczi, kùchôrz wòjewòdë krakowsczégò w dzele Compendium ferculorum pòstrzód 333 receptów wëmiéniô blós jeden co wëzwëskùje krëpë, je to brejka ùgòtowónô na mlékù z dodôwkã jaja, rodzynków i cynamònu, na kùńcu ùpiekłô w piekarnikù. Na przëgrańczu pòlskò-rusczim jadło sã kaszã (krëpë) jãczmianną, ówsną i òrkiszową, bùkwitny chãtno sã nie jôdało.[5]
Przëpisczi
[edicëjô | editëjë zdrój]- ↑ 1.7.1. Otrzymywanie i podział kasz. W: Małgorzata Konarzewska: Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem: podręcznik do nauki zawodu kucharz w technikum i szkole policealnej. Wyd. 2011. T. 2. REA s.j., s. 51. ISBN 978-83-7141-980-5. Cytat: W zależności od stopnia przerobu i wielkości ziaren otrzymuje się: / kasze krupy, zachowujące w przybliżeniu kształt ziarna, są tylko obłuszczone i ewentualnie polerowane (...).
- ↑ Dlaczego warto jeść kaszę? - porady Mowimyjak.pl
- ↑ Aleksandra Chomicz, Alina Stradecka: Kasze. Pożywne źródło witamin. Świat Książki, 2014, s. 5.
- ↑ Eryk Lasota, Wilhelm Beauplan: Opis Ukrainy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972
- ↑ Oskar Kolberg. Sanockie-krośnieńskie str. 85