Nowi Jork (stón)

Hewòtny artikel òstôł napisóny przez òsobã jakô nie znaje perfektno kaszëbsczégò. Jãzëkòwô pòprôwnosc negò artikla wëmôgô werifikacëji.

Stón Nowi Jork na kôrce USA

Stanica Nowégò Jorkù

Sztatura Wòlnoscë

Nowi Jork (ang. State of New York lub New York State ) – stón w nordowò -wschòdni czãscy Zjednónëch Krajów Americzi. Stolëcą je Albany.

Historiô

Przódë (czej jesz nie bëło tam Eùropejczików) ne òbszarë zamieszkiwelë Jindianie Mohegan, Munsee i Delawarowie (algònkińskô grëpa), a téż Mohawk, Oneida, Onondaga, Cayuga i Seneka. Pierwim Eùropejczikã, chtëren nawiedzył òbéńdã przińdnégò Nowégò Jorkù béł Giovanni da Verrazzano w 1524 rokù. Henry Hùdson w 1609 rokù òdkrił główną rzékã stanu, pózni pòzwóną jegò mionã. Pierszima stójnyma eùropejsczima òskòlańcama bëlë Hòlandrë, chtërni òd 1613 rokù òrganizowelë w òbrëmienim Manhatanu swòjiznowé zamòrsczi òbszôr. Le pózni pò III wòjnie anielskò–hòlendersczi òddelë te zemie Anglikóm, chtërny nadelë ji nowé miono Prowincjô Nowi Jork (1777 r.). Òstateczno òbszarë Nowégò Jorkù stałë sã swòjizną Zjednónëch Krajów Americzi na skùtk ùgòdów pòdpisónëch do 1797 rokù z Jindianama .

Geògrafiô

Stón rozcygô sã òd jezora Òntario i Erie do Atlanticczégò Òceanu (tikô gò na pôłniowim wschòdze). Na nordze mô grańcë z Kanadą. Nôwiãkszé rzeczi to: Niagara, Hùdson, Rzéka Swiãtégò Wawrzińca. Stón Nowi Jork leżi pòmidzë taczima stanama jak: Vermount, Connecticut, New Jersey i Pennsylvania. Nôwiãkszim gardã stanu je Nowi Jork, gdze żëje bezmała pòłowa jegò mieszkańców. Jinszé wiôldżé gardë to: Bùffalo, Rochester, Syracusë i stolëca stónu – Albany.

Demògrafiô

Nowi Jork mô 17 421 800 mieszkańców (2005). Hewò lëdze gôdają pòstãpnyma jãzëkama :

• anielsczi jãzëk – 71,84%
• szpańsczi jãzëk – 14,08 %
• chińsczi jãzëk – 1,66 %
• rusczi jãzëk – 1,33 %
• włosczi jãzëk – 1,27 %
• francësczi jãzëk – 0,8 %
• kreólsczi jãzëk – 0,65 %
• jãzëk jidisz – 0,6 %
• kòreańsczi jãzëk – 0,6 %
• pòlsczi jãzëk – 0,54 %

Religiô

• katolëcyzna – 39 %
• protestantizna– 32 % (w tim Lëterstwò 11%)
• bez wëznaniô – 17 %
• judajizna – 6 %
• òstałë (m. jin. islam ...) – 6 %

Nôwikszima religijnyma grëpama w 2010 rokù bëłë:

• Katolëcczi Kòscół: 6 286 916
• Judajizm: 784 106
• Jislam 392 953
• Protestantiznë : 374 521
• Zjednóny Metodisticzny Kòscół: : 328 315
• Zelonoswiãtkòwcë : 175 000
• Kòscół Baptistów : 173 407
• Kòscół Episkòpalny : 163 730
• Kòscół Ewangelickò–Lëtersczi: 134 407
• Prezbitersczi Kòscół: 116 960

Ùniwersitetë

• City University of New York
• Cornell Uniwersity
• Siracuse Uniwersity
• Columbia University

Nôwiãkszi turisticzny atrakcje

Sztatura Wòlnoscë, Wòdospôd Niagara, Wëższô Wòjskòwô Szkòła West Point, Central Park i jinszé.